Phạm Quốc Bảo: Chuyện vãn

VĂN HÓA ONLINE – VAAMA – THỨ SÁU 26 MAY 2023

Ý kiến/Bài vở vui lòng gởi về Email: lykientrucvh@gmail.com

Chuyện vãn
Lời ngỏ

Tôi tự thấy cần giải tỏa ngay thắc mắc là tại sao lại chọn cái tiêu đề "Chuyện vãn".
Xin thưa, chuyện đây không phải là truyện, không phải gồm những cốt truyện được xây dựng trên những nội dung hoàn toàn do tác giả chủ động sắp xếp trước. Chuyện ở đây chỉ là câu chuyện được trích từ những cuộc tiếp xúc bất kỳ với ai đấy mà tác giả thấy thú vị trong việc ghi chép lại, rồi về sau còn cho rằng nên chia xẻ rộng rãi thêm ra với bạn đọc bốn phương.
Từ ngữ 'vãn' ở đây bao hàm một nội dung khá đặc biệt, ít nhất là gồm mấy ý nghĩa như:
Thứ nhất, từ cơ hội thân thuộc - bằng hữu gặp nhau, những câu chuyện này được ghi lại đều không hề được xếp đặt trước. Chúng hiện diện một cách như nhiên, là những gì xẩy ra trong đời thường, hằng ngày, của bất cứ một ai còn đang sống ở xã hội này đều có thể gặp, đều có thể trải nghiệm qua.
Thứ hai, từ ngữ 'vãn' còn muốn diễn tả về thời gian là buổi xế chiều của ngày, về cuộc sống thì là giai đoạn về già của đời người. Nghĩa là những câu chuyện được ghi lại ở đây như một phần sống động còn lại của tác giả trong độ tuổi đã và đang chứng kiến quá nhiều người trong gia quyến và thân hữu cùng trang lứa bỏ ra đi mỗi lúc một đông, trong tâm trạng cô đơn càng lúc càng thiếu hẳn đi những chia xẻ gần gũi cần có cho đời sống.
Thứ ba, những câu chuyện mà độc giả đọc được ở đây như những trao gởi mà nếu có thể còn tích cực nẩy bật lên thành những tác động, khêu gợi ra được những chuỗi liên tưởng nào đó tiềm tàng trong ký ức hay vẽ ra được viễn ảnh mường tượng ở tương lai của người đọc. Được như thế thì tác giả đã cảm thấy vinh hạnh - an ủi rồi.
Ngoài ra, ở xã hội này, thời đại internet  được áp dụng vào ngành thông tin liên lạc vượt không - thời gian đã từ nhiều thập niên nay, nhất là nhờ vào hiện tượng Covid-19 thúc đẩy mà ba năm qua phương tiện này được dịp phát triển thêm nhanh. Hiện nay, mây điện toán (cloud computing, điện toán đám mây) bao gồm những trữ liệu thông tin, trong đấy các giai tầng (kênh) truyền thông mạng xã hội( social media) đang ngày một được xử dụng phổ biến đến toàn thể nhân loại. Như Facebook, Instagram, Twitter, Snapchat, LinkedIn,TikTok,YouTube...Chỉ kể riêng về  lãnh vực văn - sách thì trên nét, truyện đọc để nghe không thôi cũng đủ 'nuốt' trọn ngày giờ của chúng ta!
Thực tế là những phương tiện truyền thông tân tiến này đã và đang đẩy lùi ngành báo giấy - báo in dần vào giai đoạn đã qua của lịch sử truyền thông xã hội. Và từ mấy thập niên nay rồi, sách truyện in cũng đang ngắc ngoải èo uột dần, khiến thói quen cầm sách đọc của nhiều thế hệ trước đây nay đã thui chột dần đi. Tầng lớp tác giả như cá nhân tôi, vừa lớn tuổi - về hưu vừa không sao theo kịp đà tiến bộ chung của ngành truyền thông tân tiến toàn cầu, phức tạp khó lường và dễ sa đà vào mê muội: Thói quên mới thích ứng với những ứng dụng internet nở rộ đã và đang tạo một nếp sinh hoạt văn hóa sống mới của con người, khác hẳn xưa, tạo nên những thách thức gay go mới...Nhưng khốn một nỗi, với những cá nhân như tôi đây dù nỗ lực bao nhiêu cũng không sao bắt kịp nữa. Thậm chí cách đấy mấy năm, khi vẫn còn làm việc tại nhật báo Người Việt, đã nhiều lần nhóm kỹ thuật của công ty đề nghị thiết lập riêng một website cho mà tôi chối từ vì thấy quá nhiều phiền toái cho sinh hoạt của cá nhân mình nên cứ nấn ná mãi...Và bây giờ, với tôi, vấn đề cụ thể và đơn giản là cầm cuốn sách để đọc vẫn hoàn toàn đáp ứng với nhịp sống, vẫn không thể thiếu được trong sinh hoạt hằng ngày của tôi!
Cuối cùng, từ ngữ "chuyện vãn" khiến tôi liên tưởng tới 'chợ vãn', 'chợ chiều': Chợ quê miền bắc Việt Nam mà tôi được biết từ thời thơ ấu thì bao giờ cũng nhóm vào tờ mờ sáng cho đến xế chiều là tan, để mọi người ( người bán lẫn người mua) thu xếp xong và tản bộ trở về đến nhà là vừa tối. Khung cảnh này tôi vốn mường tượng ra từ bài thơ có tên đại khái là Chợ Quê của Đoàn Văn Cừ trong cuốn Quốc Văn Giáo Khoa Thư mà tôi đã được học thời tiểu học, cách đây cũng trên bẩy mươi năm. Cho nên, tiêu đề này còn chuyên chở những trải nghiệm dầy đặc mà tôi mong được chia xẻ cho vơi nhẹ bớt đi phần nào mối ưu tư nặng trĩu trên đôi vai mình...
Và đấy là nguyên nhân sâu xa khiến tôi chọn tiêu đề 'chuyện vãn' như một phương tiện gần gũi - thường thức và thuận tiện nhất để được tâm sự với nhóm độc giả nào đang hấp thụ nếp tiến bộ mới của truyền thông hiện nay nhưng mỗi ngày vẫn còn thú vị với thói quen muốn cầm cuốn sách trên tay, nhẩn nha - nhâm nhi đọc ...
Nhân đây cũng xin trân trọng đa tạ cá nhân những vị:
-  bậc bác-chú-cậu lẫn anh-chị-em của tôi như Phạm Hữu Phủng, Phạm Hữu Chương, Bùi Sĩ Thi, Phạm Xuân Nùng, Phạm Hữu Vinh, Phạm Quang Đoàn, Phạm Khắc Hàm, Phạm Thị Ninh, Tuấn Bùi , Oanh Johnson, ...
-  thân hữu như Hà Quốc Bảo, Nguyễn Thanh Sơn, Trần Minh Nhựt, Nguyễn Minh Thái Hoàng ...
- và tác giả những bài viết tôi tình cờ đọc được đã gợi ý - góp thêm nhiều chi tiết phong phú cho các câu chuyện tôi đã viết ra.
Nội dung những chuyện kể trong cuốn sách này đều do tôi chủ động viết ra, từ khung sườn đến tình tiết và những tư tưởng muốn gửi gấm vào; nhưng đa phần đã đề cập tới các sự kiện mà trong những dịp thân mật hy hữu nào đó, rải rác từ trên sáu chục năm qua, các vị nêu trên họ đã ưu ái thổ lộ tâm sự với tôi những gì họ từng trải trong đời, bằng nhiều hình thức khác nhau; mặc dù tôi đã cẩn trọng không hề nêu đến danh tính của họ. Nhưng ở đây, tôi thấy cần phải ngỏ lời xin họ thứ lỗi cho.
                                                                   
Chương ba
Nhà thì có nền có mái (1)

                                         -1-
                       " ...Chín cái lênh đênh " (2)
- Trông cậu có vẻ không được khỏe lắm?
- Thế sao...
- Da mặt trắng xanh..Mà hình như có sụt cân, phải không?
- Vâng. Hai tuần trước bệnh trĩ tự dưng tái phát. May mà được cháu Thiên Di đưa đi cấp cứu kịp thời. Nhờ vậy mà chỉ sau một đêm chữa trị thì tình trạng ổn định, được cho về dưỡng ở nhà...
- Ồ. Cô bé Thiên Di ấy sao...Năm nay Thiên Di lớn lắm rồi phỏng?
- Cháu nó sinh năm 1981, anh ạ.
- Vậy hả!...Tớ tò mò một chút, được không?
- Anh cứ tự nhiên.
- Vừa nẩy ra một thắc mắc là sao cậu lại đặt tên cháu là Thiên Di nhỉ?
- Ấy. Thiên Di, ra đi ngàn dặm, tới nơi khác sống cách xa quê hương đến cả ngàn dặm đường. Cái tên này đột nhiên đã nẩy ra trong trí tôi lúc ấy...Thực ra nó vốn sẵn mang nội dung của một dự tính cấp thiết trong tôi ở thời buổi ấy. Vậy mà càng về sau tôi lại chiêm nghiệm rõ ra rằng không những thế, nó vô tình còn là mốc điểm chi phối đến sự sống còn của cả gia đình tôi...
                                                                    *
" Phải đâu ăn xổi ở thì " (3)
Như đã có lần thổ lộ với anh: Đại khái là tôi được thả ra từ trại tù cải tạo vào cuối năm 1980, một mình về tạm trú tại căn nhà trong khu Thanh Đa, quận Bình Thạnh. Căn nhà này vốn được cho phép mua hồi bố tôi làm đốc công của Tổng Cục Gia Cư trước Bẩy Lăm. Ở tạm là vì đã có sẵn giấy báo của công an là phải thu xếp ngay để đi vùng kinh tế mới ở nông trường Phước Bình, Bà Rá Phước Long.
Vợ con vốn trước đấy, trong thời gian tôi ở tù, đã phải co cụm lại mới mong sống còn, rúm ró về cư ngụ nhà mẹ vợ; mình tôi vác xác đi kinh tế mới.
Nhưng chỉ mấy tháng sau là  ốm liệt giường, sốt rét trọc cả đầu, nên tôi kiếm đường trốn về Sàigòn. Bà mẹ vợ phải thu xếp cho cả gia đình tôi, lúc ấy mới chỉ có đứa con gái đầu là Gia Trung, 3 nhân mạng nhét vào một căn phòng kín đáo trên lầu một. Thế rồi vợ chồng cứ thế mà bươn trải suốt cả ngày: Vợ đi may vá cho người ta, chắt bóp một thời gian để thuê rồi sau đó mua luôn được chiếc máy may cũ mèm mà vẫn để tại tiệm của người ta, vừa nhận đồ sửa vừa may quần áo mới bán sỉ cho các nơi đặt hàng. Còn tôi vì cứ một tháng trốn lánh từ nông trường về nhà vợ nên cùng lắm thì sáng sớm trời còn tối mịt đã rời khỏi nhà, cho tới khuya, thường là gần nửa đêm mới dám mò về. Ban đầu được một anh bạn quen từ trong tù cho phụ chạy xe ba gác, sau thuê chiếc xích lô chạy riêng. Cứ thế, trên hai năm sau, mới cố mua chiếc honda dame cũ chạy mối; trong thời gian đó tôi cũng phải mánh mung mua dần được mấy thứ giấy tờ tùy thân hợp lệ thủ thân để mỗi khi đi đường ngộ nhỡ bị xét hỏi bất ngờ...
Đến đầu năm 1985, vợ chồng tôi ăn nên làm ra vượt bực: Vợ tôi mướn một tiệm sửa quần áo nho nhỏ may, ban đầu quầy quật tự quản bằng tay nghề khéo; sau nhờ tôi bắt được mối thầu dây chuyền từ những con buôn chuyên mua trực tiếp đồ cứu trợ của thân nhân gửi về được bán lại ngay tại phi trường Tân Sơn Nhất. Tất cả đều là hàng xịn , mua một bán lời hai ba! Chừng một năm là vợ chồng tôi đã banh ra mở thêm những 2 cửa hàng nho nhỏ cho mấy đứa em trông nom:  Một chuyên bán quần jean - áo Polo thời trang xịn của thân nhân ở Mỹ gởi về cho bà con, ngay ở khu chợ trời đại lộ Trần Hưng Đạo cũ. Sau này nghiệm lại mới thấy rằng có lộc nhanh như vậy thì ắt rồi sẽ gặp trở ngại.
Số là cả vợ lẫn chồng cứ thế mà bươi trải không ngừng nghỉ, trong khi con so mới sinh chưa đầy năm, bắt buộc phải mướn đỡ một bà vú nuôi ở dưới quê lên thì mới được giá rẻ trông nóm cháu bé, trong lúc suốt ngày hai vợ chồng phải chạy đôn chạy đáo ngoài chợ trời kiếm sống. Một buổi tối 9 giờ có chuyện tạt qua nhà, đúng lúc bé Gia Trung mới hơn một tuổi lầm lũi bò ra đầu cầu thang, nếu tôi đỡ không kịp thì nó đã hụt rớt lăn trên những bậc thang dốc xuống tầng trệt!
 Đang mệt mỏi mà bụng thì đói lả, tôi bỗng dưng nổi giận hét lớn gọi bà vú. Nó bận làm gì chẳng biết, chạy đến nơi thì bị tôi điên tiết đá cho nó một cái vào mông. Con bé lẫn bà vú đều khóc thét lên, khiến anh hai của vợ tôi ở căn phòng lầu bên cạnh bước ra thấy thế thì đột buông nặng những lời chửa rủa, làm như sẵn dịp anh ta muốn trút ra những bực tức dồn nén trong lòng lâu nay vì tình trạng vợ chồng tôi về ở lậu, khiến gia đình anh ta phải ép bụng nhường bớt phòng, công an làm khó dễ, may mắn có bà Nhạc (Má vợ) lo lót chút đỉnh nên họ lơ đi. Nhưng khi anh Hai bước xuống nhà trệt, anh ta chưa đã nư, tiện chân đá chiếc honda cũ của tôi đổ lăn kềnh, xăng bật đổ ra lênh láng!
Bà mẹ vợ tôi chạy ra hết lời can ngăn con trai - con rể. Nhưng riêng phần tôi lúc ấy tự nghiệm thấy tình thế như nước đổ đã tràn khỏi ly, lại còn lo rằng nhân dịp này ông anh vợ dám báo công an là tôi trốn từ vùng kinh tế mới về ở lậu nữa; mặc dù tôi đã chịu 'chung' hàng tháng đều đều lâu nay để cho tên công an khu vực ngó lơ! Thế là tôi đã thấy cần dứt khoát trong bụng là phải ra ở riêng gấp, càng sớm càng an toàn.
Tiện mấy ngày trước có được người bạn hàng giới thiệu đến một căn nhà nép sâu sau ngõ hẻm góc Kỳ Đồng - Trương Minh Giảng. Vào xem thì thấy đấy là căn nhà mái ngói đỏ sậm màu rêu, nằm khuất nẻo ngay sát sau lưng một căn biệt thự mới xây. Thấy căn nhà mà phát thảm, nó như cái miếu nhỏ, u tối, mở cửa bước vào một mùi tanh ói lạnh ngắc xông vào mũi. Bà chủ nhà nói căn nhà nhỏ này bỏ hoang hai ba bốn chục năm nay rồi, không ai dám ở vì đồn rằng nhà có ma, nay kẹt tiền nên bán rẻ. Thăm hỏi một lượt, tôi biết thêm nhiều chi tiết về căn nhà này: Nó cũ cũng đến ít nhất cả nửa thế kỷ rồi, trước 75 căn nhà này vốn đây được dùng làm căn cứ giao liên bí mật của đường dây cách mạng nằm vùng, bây giờ bị bỏ hoang lâu vì nghe nói có ma ám gì đó… Nhưng đang trong hoàn cảnh bí lối, dù mẹ vợ gia sức cản ngăn, vợ tôi đành liều đặt cọc mua và tôi tức khắc chở vợ con từ căn gác xép của nhà mẹ vợ đến xông nhà ngay, rồi nhờ thợ sửa sang sơ lại gấp. Thợ sửa vài ngày xong. Lúc thanh toán tiền công, họ trao lại tôi một gói giấy dầu cũ đầy bụi bậm; trong ấy có  bộ bài tứ sắc và chiếc nanh heo rừng, đầu lớn bịt bạc nối với một sợi dây lụa, dường như để đeo vào cổ. Anh thợ sửa nhà còn góp ý theo kinh nghiệm cá nhân: Đây có thể là thứ mà người ta ' yểm' ở trên góc cột kèo cao sát gần mái nhà, hèn chi không ai đến đây ở lâu được!
Nghe vậy, vợ tôi ớn sợ. Còn tôi sẵn tính bướng quen nên cố 'cương' mở miệng trấn an vợ để trì hoãn bằng cách bảo là cứ ở đại, mình chịu khó cúng kiếng thi người âm sẽ phù hộ cho mình, đến nước này thì cứ ở rồi tính sau. Mà quả thật, vợ chồng dù đều chộn rộn trong lòng đấy nhưng thực tế thì gia đình tôi đang phải ở thế bó buộc 'cố đấm ăn xôi', nấn ná cư ngụ riết rồi sau mấy tháng vẫn được yên ổn, thấy chẳng có gì lạ xẩy đến cả. Chỉ khổ một cái là ở thế của vợ tôi bắt buộc phải cẩn thận hơn trước, nghĩa là chịu khó mỗi sáng đưa con ra tiệm cùng với bà vú để tiện luôn ngó chừng. Và cứ thế, đầu tắt mặt tối từng ngày như vậy cũng đã khiến phai nhạt dần đi nỗi sợ hãi trong tâm trí của vợ tôi.
                                                                     *
" ... Ngàn dặm ra đi " (4)
Lu bu quay cuồng trong cuộc sống hằng ngày, thế mà trong thâm tâm tôi vẫn luôn và càng ngày càng nhận thấy rõ mình chỉ đang sống ở bên rìa xã hội mới, mặc dù vợ chồng tôi càng ngày càng kiếm được thêm chút đỉnh tiền, và đồng thời cũng vẫn chịu 'chung' cho không những đủ mọi thứ công an phường - khóm - quận mà phải nín nhịn ngọt nhạt với hàng xóm láng giềng để mua lấy tình trạng yên thân mong manh từng chập: Từ giấy tờ tùy thân đi kinh tế mới cứ đến một hai tháng lại phải chạy ra khu kinh tế mới ở Bà Rá xin giấy chứng nhận về Sài Gòn liên lạc với các hợp tác xã trao đổi hàng hóa; thời buổi lúc bấy giờ việc giao tế bao giờ cũng phải luôn mềm mỏng xí xóa “biết điều” mới sống tương đối dễ thở. Thiệt ra trong lòng ít khi thoải mái vì công an lâu lâu kiểm tra hộ khẩu liên miên. May gốc vợ tôi là từ nhỏ đến lớn đi học và sinh sống với gia đình ở Sài Gòn. Thiệt ra Trời thương nên mọi thứ được trót lọt …
Thoắng một cái, mấy năm trôi tuột qua mau, đến sự kiện chấn động toàn thế giới, khối cộng sản quốc tế tan rã năm 1990 ập tới. Trong khi ấy, cái xã hội của chính trên lãnh thổ dân tộc mình vốn đã nhầy nhụa  vận hành lâu nay, bấy giờ còn xem ra lại càng thêm rối mù hơn nữa. Tôi thấy mịt mờ tương lai trước mặt, chẳng những cho cá nhân tôi mà cả gia đình.., nhất là cho con cháu tôi.
Và cuối năm 1990, đứa con gái thứ hai của vợ chồng tôi chào đời.
Độ tháng sau, viên công an quen trong đường dây buôn bán ở gần nhà tự dưng đưa tới giấy báo chính thức bảo tôi lên phường nhận giấy nộp đơn xin xuất ngoại theo diện HO. Hắn sốt sắng đưa giấy báo này rõ rệt là để nhận 'hoa hồng' và còn thòong một câu rằng muốn 'bôi trơn' cho trót lọt thì cứ việc cùng hắn từng chặng từng chặng tiến tới. Rõ rệt là hắn muốn nhờ tôi dẫn mối để hưởng lợi. Còn tôi và gia đình cứ như kiểu này thì chả biết theo đuổi và chi tới bao giờ mới thực sự hiện thực đây!
Nghe hắn rỉ tai mà tôi vừa chán ngán vừa tủi hổ trong ngập ngừng. Còn vợ tôi thì sốt nóng nên nhất định lôi tôi đến một bà 'đồng' hiện đang nổi tiếng bói toán linh nghiệm. Bà ta đã phán một câu ngon lành: "Đi biển là chết. Nhưng ngược lại, sẽ rời VN mà có võng lọng trống kèn tiễn đưa!" Tôi tức cười trong bụng vì câu nói của bà “đồng”...
Đúng lúc ấy, vợ tôi hỏi chuyện đặt tên cho đứa con gái thứ nhì mới sinh để thiết lập giấy khai sinh, tôi liền buột miệng: Thiên Di.
Và một ông bác họ của tôi ở Hànội vào Sàigòn thăm con cháu ông đã rời Bắc đi làm việc trong Nam lâu nay, nhân dịp đến nhận họ hàng với tôi. Được cái tính tình điềm đạm và rất thân mật với bố tôi từ thuở nhỏ ở quê, ông ấy đã không những chẳng tỏ ra "nhận họ nhận hàng" (5) theo thói đời đã và đang từng thực hiện cả từ trên mười lăm năm nay mà còn xem ra thực sự chân tình đối với con cháu được may mắn gặp lại. Nghe đến chuyện đi HO của tôi, ông gợi ý: Đằng nào giấy tờ thì cũng phải gốc từ cơ quan trung ương quyết định, vậy thì sao tôi chẳng nên ra Bắc một chuyến với ông. Bàn bạc với vợ xong, tôi quyết định theo ông bác ấy ra Hànội, ngụ tại nhà ông trên một tháng. Ông ấy dẫn tới một vị tóc đã bạc đang cư ngụ với vợ căn nhà cũ kỹ trong một ngõ hẻm cụt. Nghe sơ qua vấn đề, vị ấy trao cho tôi tấm danh thiếp, bảo lên đó sẽ giải quyết cho.
Sáng hôm sau, tôi lên trụ sở cục quản lý xuất nhập cảnh, trình danh thiếp và được hướng dẫn tới văn phòng cục xuất nhập cảnh. Tôi bước vào thì chính vị ấy đeo lon Trung tá từ bàn giấy đứng dậy tiếp, nhận đủ giấy tờ cần thiết ông ta hẹn gặp lại. Ba ngày nữa, tôi trở lên thì vị ấy trao tay cái giấy chính thức cho phép cả gia đình tôi bốn nhân khẩu được xuất cảnh theo chương trình HO vì hồ sơ giấy ra trại tạm trú một tháng và phải đi kinh tế mới hợp lệ.
Sững sờ vì có bao giờ ngờ được lại xuôi rót như vậy, tôi thấy phải cụ thể thể hiện lòng biết ơn của mình nên hội ý ngay với ông bác họ ... Cuối cùng được vị ấy trả lời là chỉ đồng tình sẵn sàng dự một bữa tiệc nhỏ tại nhà riêng, như để tôi thỏa mãn cách thức tạ ơn mà thôi.
Như vậy, chưa đầy một tuần, việc hệ trọng nhất ấy kết thúc tốt đẹp quá sức tưởng tượng. Ông bác họ điềm đạm đề nghị tôi nên nhân dịp hiếm này về thăm quê cha đất tổ, họ nội tôi ở Nam Định, họ ngoại ở Phủ Lý. Tôi hứng chí đồng ý ngay; và ông bác có lẽ cảm thấy an ủi nên đã chịu khó chủ động hướng dẫn đường đi nước bước cho tôi thông suốt chuyến ngoái lại cội nguồn này. Cũng nhờ chuyến về quê này tôi mới tìm hiểu được gốc tích mấy đời của dòng họ tôi.
Về lại Sàigòn, tôi hưởng thêm một tin vui bất ngờ nữa: Ông bác ngoài Hànội gọi vào cho biết người em của ông đã sang định cư ở Mỹ từ năm Bẩy Lăm, bây giờ nghe nói gia đình tôi vừa được phép xuất cảnh, ông ấy bắn tiếng là sẵn sàng đứng tên bảo lãnh (sponsor) cho người theo diện HO. Và ông bác ở Hànội đã tự động trực tiếp vội để gặp hỏi thăm xem sao thì vị trung tá kia liền cho bổ túc ngay chi tiết có người bảo trợ vào hồ sơ xin xuất cảnh của tôi!
Thế rồi mấy tháng sau, cuối tháng 11 năm 1991 (ngày nào, tôi quên mất rồi), đúng vào buổi gia đình tôi ra phi trường thì ông chủ biệt thự sát bên đường đột ngột mất, họ tổ chức đưa đám tang rình rang đến độ thuê cả đội nhạc tây lẫn một phường bát âm, cờ quạt muôn màu tởi mở - kèn trống tây ta vang lừng cả ngày trước ngõ nhà tôi!
Bà vợ tôi hứng khởi quá đến độ lớn tiếng phát ngôn với họ hàng đưa tiễn gia đình rằng nhớ lời bà thầy bói “đồng” đã phán đúng phóc từ nửa năm trước là chúng tôi ra đi giữa đám rước trống kèn tưng bừng! Tôi trong bụng nghiệm thấy 'nhận vơ' như thế có phần khiên cưỡng o ép đấy, nhưng chỉ khó chịu trong lòng mà yên lặng lờ đi.
Gia đình tôi năm nhân mạng, mỗi người cầm một cái túi đựng hồ sơ ngoài đề ba chữ tắt của Cơ quan Di Trú Liên Hiệp Quốc to tổ bố IOM, khuân lỉnh kỉnh hòm rương, lếch thếch lên chiếc máy bay thương mại quốc tế khổng lồ của hãng Cathay Pacific Airline, từ phi trường Tân Sơn Nhất sang Thái Lan, nghỉ mấy tiếng đồng hồ rồi lên bay tiếp sang đến San Francisco quá khuya về sáng.
Rời phi cơ, chúng tôi lạnh cóng, lủi thủi mà ngơ ngáo trong đoàn khách lũ lượt. Chỉ chốc lát là khách cùng chuyến tản mát mất tiêu, hành lang chỉ chỏng trơ những hàng ghế, lặng  như tờ! Kiếm một góc tường sát quầy soát vé trống trơn, vội moi từ hòm rương lỉnh kỉnh ra mấy bộ quần áo để quấn cho vợ và hai con, vậy mà xem ra nhất là ba con tôi đều run cầm cập, vợ tôi cũng có khác gì đâu nhưng tình thế vẫn phải cứ một mình xoay trở, mà trong bụng rối beng chẳng biết phải làm gì nữa, cứ vẩn vơ quay trước ngoặt sau...
Bấn bíu như vậy chẳng còn biết bao nhiêu sau bỗng mới thấy có một anh mặc chiếc áo khoác đề chữ IOM, anh ta gốc người Đài Loan đến dòm chùng rồi lên tiếng hỏi: Có phải gia đình đi HO đấy không. Tôi lõm bõm nghe vậy, gật đầu lia lịa. Anh ta  vội đi kiếm mấy chiếc áo khoác phát cho rồi bảo rằng người bảo lãnh đã rời nhà mà chưa kịp thông báo..., bây giờ có muốn về nơi phía nắng ấm không. Tôi gật đầu đại. Thế là khoảng độ trên 6 giờ sáng, gia đình tôi được anh ta hướng dẫn lên chiếc United Airline Boeing 747. 8 : 45 sáng đến phi trường John Wayne. Một ông khá lớn tuổi trong Hội của ông Nguyễn Hậu Hội Tù Nhân Chính Trị Nam Cali ra đón, đem chúng tôi về ở chung trong một căn nhà ở thành phố Santa Ana. Gần trưa, bỗng thấy một bà được giới thiệu là bà Kiều Mỹ Duyên rộn ràng tới, đem theo nào cơm gà - những lon nước , nào chè - bánh kẹo, nào khăn tắm - áo khoác lạnh... Bà ta tíu tít thăm hỏi, vừa trao đồ ăn thức uống vừa tự giới thiệu mình là chủ một cơ sở địa ốc, đã cộng tác với hội tù nhân để giúp đỡ anh chị em mới qua, đặc biệt cung cấp căn nhà bốn phòng này làm nơi tạm trú cho gia đình HO đến tái định cư tại địa phương này.
Từ đó, gia đình tôi mỗi ngày sáng ra liền có các thiện nguyện viện của hội bảo trợ đến dẫn đi. Đi khám và thiết lập hồ sơ sức khỏe. Đi ghi danh ở sở xã hội địa phương và nhận phiếu trợ cấp thực phẩm hằng tháng. Đi chợ mua thực phẩm cũng như những vật dụng cần thiết hằng ngày. Đi tập học lái xe hơi. Đi ghi danh học: trẻ thì vào học phổ thông; còn người lớn thì  buổi tối đến trung tâm học bổ túc (adults school ) gần nhà để vào lớp nghe và nói tiếng anh căn bản (ESL) rồi tham dự tiếp sang các khóa huấn luyện nghề cấp tốc để có thể được nhận vào làm công nhân loại assembly tại các hãng xưởng quanh vùng...
Cứ lục đục - lấn bấn - lu bu như vậy, mấy tháng trời trôi qua nhanh như chớp mắt.
Hai vợ chồng tôi bắt đầu những bước chập chững cụ thể làm quen vào xã hội mới tái định cư : Lên trụ sở hội, vợ tôi phụ dọn dẹp văn phòng - nấu nướng, còn tôi thì làm thư ký phụ trách việc ghi biên bản họp và thành nhân viên trong nhóm thiện nguyện viên thay phiên nhau trực văn phòng cho hội.
Nhưng chỉ một năm sau thôi là vợ tôi đã bắt kịp nhịp khai mở cuộc sống của gia đình tôi ở nơi đây : Bắt được việc phụ bếp rồi trở thành bếp chính của một nhà hàng trong khu trung tâm Little Sàigòn, và cứ thế mà cố ấy lầm lũi tiến lên bước ra riêng tự mình mở một nhà hàng nhỏ bán thức ăn chay.
Riêng tôi thì cứ vừa lẹt đẹt vừa lêu bêu...
Một hôm đi làm mãi tối mịt mới rời sở, lụi đụi thế nào tôi lên lầm xe bus công cộng đi lạc xuống mãi tận phía đông thành phố Santa Ana, mà trong túi chả còn đồng bạc nào nữa, đành phải cuốc bộ. Đằng nào cũng trễ rồi, tôi vừa nhủ thầm trong lòng vừa thong  thả bước lên cầu bắc qua sông Santa Ana thốt ra câu thơ:

" Bước tới cầu chân đã quá rã rời
Đường về nhà sao xa ôi vời vợi
Chung quanh ta người - xe cứ lấn tới
và dưới cầu nước cũng vội miên man..

Giữa đất trời cuộc sống thản nhiên lan
tỏa nhiệt mãi đến muôn vàn phương hướng...

Ta phải tự bắt nhịp vào cộng hưởng
thì cuộc đời mới hội chứng vươn cao.

Như dòng nước kia - trăng sao huyền ảo
dải ngân hà giục giã rảo bước lên
phía trước mặt chờ ta chiếm ưu tiên
những cơ hội sẵn trao truyền nguồn sống.

Hãy nỗ lực mới tràn đầy năng động
tự sức mình cương quyết chống tai ương
dù gian lao đến mấy cũng chẳng màng,
sinh - tử đã xếp vào chương sách cũ."

Bài thơ " Rõi theo bóng Ngân Hà" này tôi đã viết ra vào khuya hôm ấy khi trở về nhà.
Và đầu năm đó, năm 1994, vợ tôi sinh thêm bé Ngân Hà./.
                                                                       *
Chú thích:

(1) "Ngôi nhà thì có nền có mái
       con cái thì có mẹ có cha"

(2) "Ba chìm - bẩy nổi - chín cái lênh đênh"

(3) Rút ra từ " Phải điều ăn xổi ở thì,
          Tiết trăm năm nỡ bỏ đi một ngày!" 2 câu thứ 509 & 510 trong Truyện Kiều của Nguyễn Du.

(4)  Rút ra từ câu hát "Nước non ngàn dặm ra đi..." của ca khúc thứ 10 trong trường ca 'Con Đường Cái Quan' của Phạm Duy.[https://phamduy.com/vi/am-nhac/truong-ca/con-duong-cai-quan/5168-truong-ca-con-duong-cai-quan;]

(5) nhận họ chỉ với mục đích được nhận và  vơ vét đủ mọi thứ 'quà' mang về Bắc! Trường hợp ấy đã tràn lan xẩy ra cả trên một thập niên đầu ( 1975-1985) tại hầu hết những gia đình còn có bà con từ Bắc vào. Khách quan nhận định, chẳng qua cũng chỉ vì cuộc sống họ bần cùng quá rồi thêm nhiễm nặng nếp văn hóa lật lọng - thiếu nền tảng nhân cách dưới chế độ ấy.

Đọc thêm: NƠI DUY NHẤT NGƯỜI VIỆT NAM KHÔNG BỊ KHINH LÀ Ở ĐÂU? Ở VIỆT NAM?
Khánh Hưng
Năm 2006, một công ty của người gốc Việt ở Mỹ thuê tôi về Việt Nam làm một nghiên cứu cho một dự án đầu tư kinh tế. Vài người quen đưa tôi đi làm việc với chính quyền một vài tỉnh để tìm hiểu các kế hoạch kinh tế của địa phương. Đi đến đâu, tôi cũng nhận được một lời khuyên tương tự là, tôi nên đưa theo một người Mỹ trắng, dù người đó là một nhân viên bảo vệ hay là một lao công cho công ty tôi ở Mỹ, miễn sao người đó nói "xí bô xí ba" gì đó, rồi tôi dịch ra tiếng Việt, thì tôi mới được tiếp đón nồng hậu và nhiệt tình!
Trở lại thành phố Sài Gòn, gặp một cậu "Việt kiều" 26 tuổi, sinh ở Mỹ, tốt nghiệp Cao học Anh ngữ tại Đại học Los Angeles(UCLA).Với nguyện vọng tha thiết được làm việc tại Việt Nam,cậu xin vào dạy tại một trung tâm Anh ngữ trực thuộc một trường Đại học lớn của Việt Nam. Ở đây, người ta trả lương theo giờ cho cậu ít hơn ba lần so với mấy người Tây ba lô. Họ nói, cho dù anh có trình độ và khả năng hơn hẳn mấy người Tây đó, nhưng vì anh là người "gốc Việt" nên không có... giá cao!
Bản thân tôi,trong một lần trú tại một khách sạn của công ty Du lịch thành phố Sài Gòn,có hôm tôi gọi tiếp tân yêu cầu cử người giúp sửa đường dây internet,gọi đến lần thư ba vẫn chỉ hứa hẹn.Sau đó,khi tôi gọi và nói chuyện bằng tiếng Anh,thì cô tiếp tân rối rít"Yes,sir"và vài phút sau, một nhân viên xuất hiện!Tương tự, vài lần đi máy bay Vietnam Airlines từ Đài Loan về Việt Nam, tôi đã rút được kinh nghiệm là phải sử dụng tiếng Anh nếu muốn được phục vụ tốt và lịch sự!
Hết biết! Người Việt tự kỳ thị nhau và bị kỳ thị ngay chính ở Việt Nam!
* THẾ CÒN NGƯỜI NƯỚC NGOÀI, HỌ NGHĨ GÌ VỀ VIỆT NAM?
Một người tôi quen, là cán bộ lãnh đạo của một cơ quan văn hóa thành phố Sài Gòn. Trong một bữa "nhậu,"ôngấy vừa nhai ngồm ngoàm cái đùi ếch,vừa thuyết trình với anh bạn người Mỹ bên cạnh tôi (tất nhiên tôi là thông dịch viên bất đắc dĩ), rằng Việt Nam tuy còn nghèo nhưng nhờ có độc lập nên giữ được phẩm giá. Ông lấy ví dụ, vừa rồi, trong một chuyến du lịch ở Mỹ, trong lúc ông bị lạc khi tham quan Hollywood,ông đã được hai viên cảnh sát Mỹ "hết sức lễ phép,trân trọng, và nhiệt tình"giúp ông tìm đường.Họ luôn gọi ông bằng"sir",tức là "ngài."Ông kết luận, vì họ biết ông là cán bộ của Việt Nam,nên họ đã đối xử với ông một cách trọng thị như vậy!
Anh chàng Mỹ ngồi bên cạnh tôi tròn mắt và... không nói gì cả!
Nghe ông cán bộ này nói, tôi nhớ lại ba câu chuyện: * Năm 2005, tôi đưa cậu con trai 4 tuổi, trên đường về thăm Việt Nam, ghé lại tham quan và nghỉ ngơi ở Nhật ba ngày. Chúng tôi trú tại một khách sạn ở Tokyo. Thấy hai cha con chúng tôi trao đổi qua lại bằng tiếng Anh, hầu như tất cả nhân viên làm việc ở đây đều cư xử với chúng tôi một cách hết sức thân tình và trân trọng. Họ nghĩ chúng tôi là người Mỹ gốc Nhật. Thế nhưng, khi nghe tôi cải chính lại là người Việt Nam, thì thái độ họ thay đổi hẳn!
- Một anh bạn tôi là một nhà giáo và một nhà báo nghiệp dư ở vùng Vịnh San Francisco kể rằng: Trong chuyến đi du lịch vùng Đông Âu như Ba Lan, Tiệp Khắc, Nga... anh luôn gặp rắc rối vì cái hộ chiếu Việt Nam của vợ anh. Lúc nào vào ra cửa khẩu của các nước này, thì cả đoàn du lịch 20 người có passport Mỹ đều cho qua một cách thoải mái, chỉ duy nhất vợ anh với hộ chiếu Việt Nam là bị tách ra vào phòng riêng xét hỏi. Lần nào anh cũng phải viết giấy bảo lãnh! Mà mấy nước này vốn là "anh em xã hội chủ nghĩa" của Việt Nam mấy năm trước đây!
- Chuyện thứ ba, trong một lần du lịch tại Jakarta, Indonesia, tôi đi với một người bạn địa phương vào một câu lạc bộ khiêu vũ (dancing). Mấy cô vũ nữ nghe tôi nói chuyện bằng tiếng Anh thì vồ vập và tỏ ra rất tình cảm. Thế nhưng, khi nghe tôi nói là "người Việt Nam", thì mấy cô dần dần lảng ra! Trời, ngay cả mấy cô... bán hoa mà cũng... đối với người Việt Nam như vậy!
Tôi định kể cho ông bạn cán bộ nghe ba câu chuyện này, nhưng lại thôi vì e là ông cũng không hiểu, và nếu hiểu ra thì không khéo ông lại quy cho tôi tội "theo đuôi đế quốc, xúc phạm dân tộc" thì mệt lắm!
* CÒN NGƯỜI VIỆT NAM XEM NGƯỜI NGOẠI QUỐC THẾ NÀO?
Vợ chồng người bạn khác của tôi tại Hà Nội đều là "trí thức",thuộc gia đình quyền thế và khá giả tham vấn tôi về kế hoạch mở một trường Mẫu giáo cao cấp,trong đó có quy định là chỉ nhận con em của người nước ngoài da trắng.Tôi hỏi lại vài lần chữ"da trắng"và xin được giải thích thêm.
Họ nói rằng, ở Việt Nam đã có hai trường như vậy và đã tồn tại nhiều năm(?!), nói rõ là chỉ nhận học sinh người "da trắng." Người ngoại quốc mà da màu cũng không được, thậm chí ngay cả con cái cán bộ Việt Nam cao cấp hoặc đại gia cũng không được nhận. Vợ chồng anh bạn này khẳng định, tiền bạc chỉ là một vấn đề nhỏ, điều anh chị muốn là thể hiện "đẳng cấp" của anh chị, và của cơ sở do anh chị thành lập!
Tôi sống ở Mỹ, một đất nước do người da trắng thành lập và xây dựng nên, thế nhưng trên cả nước Mỹ, không nơi nào có một trường học với quy định như vậy cả! Nếu ai đó ở Mỹ mà có cái ý tưởng như vậy, thì có lẽ trước khi bị lôi ra tòa án cho phá sản, chắc chắn là sẽ bị dư luận ném xuống loại "đẳng cấp" man rợ! Tôi không biết thật sự ở Việt Nam đang có kiểu trường "quốc tế" như vậy không, nhưng chỉ riêng thái độ tận tụy phục vụ người "da trắng" của hai vị trí thức trẻ và quyền lực Hà Nội cũng đủ để nhận ra một thế hệ "quí tộc" Việt vô cùng... quái đản!
Kể lại những câu chuyện này, một người bạn của tôi nói rằng, trên thế giới hiện nay chỉ có duy nhất một nơi mà người Việt Nam không bị khinh rẻ, đó là nước Mỹ!
Thật mỉa mai, nhưng đó là sự thật! Tôi sống ở Việt Nam 30 năm, 15 năm ở Mỹ, và đi đây đó khoảng chục nước, tôi công nhận điều anh bạn này nói. Ít ra, đây cũng là điều an ủi cho những kẻ "tha hương" người Việt ở Mỹ như chúng tôi. Và đó cũng là lý do, mà tôi đã bỏ ý định trở lại quê hương Việt Nam sau khi học hành xong ở Mỹ, như kế hoạch của tôi ngày ra đi!
* Khánh Hưng [ Nguồn: https://www.aihuubienhoa.com/p125a2886/7/dau-la-noi-duy-nhat-nguoi-viet-nam-khong-bi-khinh-khanh-hung]

12:05 pm; Thứ Hai 22/05/2023.
* Phạm Quốc Bảo
[ Trích chương Ba, cuốn Chuyện Vãn, sắp xuất bản]