'Châm biếm là tự do ngôn luận'

22 Tháng Giêng 201512:00 SA(Xem: 18054)
"NHẬT BÁO VĂN HÓA - CALIFORNIA" THỨ SÁU 23 JAN 2015

'Châm biếm là tự do ngôn luận'

Bùi Văn Phú Gửi cho BBC Tiếng Việt từ California

BBC15 tháng 1 2015

image055

Trước ngày 7/1 tôi không biết gì về tuần báo trào phúng Charlie Hebdo ở nước Pháp, vì tôi sống ở Mỹ. Chắc nhiều bạn đọc cũng không biết tờ báo này cho đến khi khủng bố dùng súng tấn công vào tòa soạn, giết chết 12 người, trong đó có tổng biên tập Stephane Charbonnier cùng nhiều họa sĩ nòng cốt của tờ báo.

Charlie Hebdo ra đời hơn 40 năm trước, phát hành 60 nghìn bản mỗi kỳ. Đây là con số tương đối thấp so với những tờ báo lớn ở Pháp, như nhật báo Le Monde in 300 nghìn bản mỗi ngày, tuần báo L’Express trên nửa triệu mỗi kỳ.

Tuy số phát hành không cao, nhưng tờ báo đã sống lâu là nhờ những người Pháp có óc khôi hài.

Mỗi tuần các hoạ sĩ cộng tác đã dùng biếm họa để vẽ lên một ý tưởng nào đó, có thể là một vấn đề liên quan đến chính sách, có thể về một nhân vật chính trị, tôn giáo, nghệ thuật để độc giả cười vui chốc lát, hay khiến họ có chút quan tâm đến chủ đề nhắc đến.

Trào phúng và phản đối

Tại Mỹ, tính hài của người dân cũng có và “sense of humor” là một cá tính được trân quí. Trước đây có National Lampoon được coi là tạp chí trào phúng nhất, nay đã đình bản.

image056
Thánh Gandhi được dùng làm thương hiệu cho một loại bia

Nhiều nhật báo, tuần báo thường đăng biếm họa. Số báo ra ngày Chủ nhật có cả một khu vườn dành cho những truyện vui, hài bằng tranh.

Giới họa sĩ Mỹ đã vẽ những biếm họa chính trị, chọc quê giới lãnh đạo, đụng chạm đến tôn giáo. Bạn đọc lên mạng, gõ cụm từ “political cartoon in US” để tìm sẽ thấy biếm họa đủ loại vì tính trào phúng cũng là tự do phát biểu, tự do ngôn luận.

Không chỉ văn chương trào phúng, nhiều nhà văn cũng đã viết ra những điều ngược lại với niềm tin tôn giáo. Có những công ty đã dùng hình ảnh tôn giáo để quảng cáo thương mại.

Truyện dài Da Vinci Code trong đó Chúa Giêsu được mô tả đã có vợ. Bộ phim Thorn Bird, dựng lên từ tiểu thuyết của tác giả Úc, về một giám mục công giáo đã có con qua mối tình thầm kín. Đức Phật đã được dùng để trang trí trên giày phụ nữ. Hình và tên Thánh Gandhi được dùng làm thương hiệu cho một loại bia.

Trước những sự kiện đó, các giáo hội lên tiếng phản đối. Sản phẩm có khi được thu hồi, có khi vẫn được phổ biến. Dù phim được chiếu, sách được phát hành hay sản phẩm vẫn được tung ra thị trường thì phản ứng của dân không có hành động bạo lực đối với tác giả hay cấm cản những người khác đọc, xem, hay tiêu dùng.

Nếu không đồng ý có thể phản đối bằng biểu tình, bằng kiện ra tòa hay đơn giản là không để ý, tiêu dùng những sản phẩm đó.

Nét trào phúng trong văn hóa Việt Nam

Dưới chế độ cộng sản, phê bình hay trêu chọc lãnh đạo trong bài viết, qua văn chương hay nét vẽ thì không tránh khỏi bị kiểm duyệt hay sẽ phải đối mặt với án tù

Nhắc đến tinh thần trào phúng trong văn chương báo chí thì Việt Nam cũng đã có những nhân vật Lý Toét và Xã Xệ xuất hiện trên báo Phong Hóa trong thập niên 1930 là những biếm họa phản ảnh thế thái nhân tình thời bấy giờ.

Trước năm 1975 ở miền Nam có những họa sĩ biếm họa Tuýt, Hĩm. Đặc biệt có Choé Nguyễn Hải Chí với những bức tranh châm biếm lãnh đạo từ Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, Phó Tổng thống Nguyễn Cao Kỳ đến các tướng tá.

Ông cũng đã đem cả Tổng thống Nixon, Ngoại trưởng Henry Kissinger, Cố vấn Lê Đức Thọ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chủ tịch Mao Trạch Đông vào những bức biếm họa.

Ở Việt Nam ngày nay nhiều báo cũng có biếm họa. Ngoài ra còn có Thư Giãn, Tuổi Trẻ Cười là những tờ báo trào phúng, nội dung nêu lên được ít nhiều bức xúc hay những tiêu cực của xã hội, nhưng không thể công khai đem lãnh đạo ra diễu cợt.

Dưới chế độ cộng sản, phê bình hay trêu chọc lãnh đạo trong bài viết, qua văn chương hay nét vẽ thì không tránh khỏi bị kiểm duyệt hay sẽ phải đối mặt với án tù.

Trong văn chương tiếng Việt ở hải ngoại, nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn nổi tiếng với những tập truyện mang nét hài dí dỏm về lãnh đạo và đời sống dưới chế độ cộng sản. Nhà văn Trần Khải Thanh Thuỷ cũng đã xuất bản hai tập truyện cười xã hội chủ nghĩa.

Một số họa sĩ người Việt ở nước ngoài cũng có những nét biếm họa rất thời sự như Babui, Mít Đặc, Gúc, Etcetera.

Sức mạnh của biếm họa

image057
Tổng thống Mỹ Barack Obama thường là đối tượng bị châm chọc

Trong nếp sống Mỹ, người dân xem chuyện đem châm chọc lãnh đạo là bình thường. Nhiều khi không cần đọc những bài báo, theo dõi tin tức trên truyền hình mà chỉ xem qua một biếm họa ghi lại hành động hay một phát biểu của người lãnh đạo, bức tranh đã để lại ấn tượng lâu dài trong lòng bạn đọc. Có khi những bức biếm họa cũng là lời nhắc nhở giới cầm quyền quan tâm vì đó có thể là một thành quả hay một sai lầm trong chính sách cần phải sửa đổi.

Lãnh đạo của Hoa Kỳ và của các quốc gia tự do dân chủ luôn được những nhà biếm họa đem ra chọc cười. Tổng thống Pháp Francois Hollande đã bị châm biếm trên báo Charlie Hebdo. Tổng thống Barack Obama thường xuyên được chương trình Saturday Night Live đùa vui.

Vì là sống trong xã hội tự do dân chủ nên những họa sĩ, những diễn viên không ai bị làm khó dễ, bị đe doạ hay bị giam tù.

Tính hài của người Mỹ quả thật rất cao vì mỗi năm tổng thống còn có buổi tiệc với các phóng viên báo chí, truyền hình để chọc cười nhau. Tại liên hoan này, người đứng đầu quốc gia trở thành một diễn viên kể chuyện tếu không thua gì những danh hài thứ thiệt.

image059
Nhiều lãnh đạo quốc gia là đối tượng bị các họa sỹ trào phúng nhắm tới. Trong hình là cựu thủ tướng Anh Tony Blair, với dòng chữ minh họa "Ngập trong hố khủng"

Chính vì tính hài trong quyền tự do phát biểu tư tưởng, tự do ngôn luận mà vụ thảm sát tại tòa soạn tuần báo Charlie Hebdo đã làm nổi lên làn sóng phản đối những phần tử cực đoan Hồi giáo đã nổ súng giết các nhà báo.

Từ sự kiện đau buồn đó, khẩu hiệu Je suis Charlie – Tôi là Charlie – đã nhanh chóng trở thành tuyên ngôn về tự do ngôn luận, tự do báo chí để nhiều người dùng đó nói lên sự trân quí các quyền tự do căn bản mà kẻ khủng bố đã dùng bạo lực để chà đạp lên.

Hàng triệu người ở Paris và ở nhiều nơi trên thế giới đã đồng thanh lên tiếng “Je suis Charlie” trong cuối tuần vừa qua. Charlie Hebdo số phát hành ngày 14/1, không mang chút buồn nào mà vẫn là những nét tếu táo, với ba triệu bản đã bán hết trong vài giờ. Sau những biểu tình tuần hành, người dân Pháp lại thể hiện sự ủng hộ tự do ngôn luận và không khuất phục bạo lực bằng cách mua báo.

Trước sự kiện các nhà báo Pháp bị khủng bố, nhiều người Việt đã chuyển “Je suis Charlie” – Tôi là Charlie – thành “Tôi là Bọ Lập”, “Tôi là Basam” để phản đối nhà nước cộng sản Việt Nam bắt giam những blogger chỉ vì họ muốn được quyền tự do thông tin, tự do ngôn luận.

Bài viết thể hiện quan điểm và cách hành văn của tác giả, một nhà báo tự do hiện sống tại vùng Vịnh San Francisco, California

13 Tháng Ba 2024(Xem: 377)
Hội nhân đạo bất vụ lợi Medical, Educational Missions and Outreach (M.E.M.O.) xin kính mời các quý vị thân hữu và đồng hương đến tham dự buổi tiệc gây quỹ “Mở Rộng Con Tim” lần thứ bốn ba của chúng em. Buổi tiệc gây quỹ nhằm mục đích chi trả những ca phẫu thuật tim cho các trẻ em nghèo bị bệnh tim bẩm sinh tại Việt Nam.
16 Tháng Hai 2024(Xem: 468)
Chủ tịch Cơ quan Quản lý Giao thông Vận tải Quận Cam Tâm T. Nguyễn đã chia sẻ lời chúc Tết tới các cơ quan truyền thông hôm nay (thứ Sáu, 9 Tháng 2) nhân dịp đêm giao thừa Giáp Thìn. “Tôi muốn cảm ơn giới truyền thông vì vai trò quan trọng của quý vị trong việc cung cấp thông tin cho gia đình chúng tôi và cho quận Cam thân yêu của chúng ta,” ông Tâm Nguyễn nói. "Tôi cùng những vị dân cử khác trong cộng đồng xin chúc quý vị trong giới truyền thông cùng gia đình và người thân, một năm mới hạnh phúc, khỏe mạnh và thịnh vượng. Mong rằng chúng ta có thể tiếp tục hợp tác với nhau để cung cấp cho công chúng những tin tức và thông tin họ cần nhằm giúp nâng cao chất lượng của cộng đồng chúng ta trong suốt năm 2024."
11 Tháng Giêng 2024(Xem: 522)
Giữa mùa lễ hội, một liên minh các tổ chức phi lợi nhuận về sức khỏe tâm thần tại Quận Cam đã hợp sức nhau để nói về sự kỳ thị phổ biến liên quan đến sức khỏe tâm thần, đặc biệt là đối với người màu da. Nỗ lực hợp tác này nhằm mục đích tăng cường nhận thức về vấn đề sức khỏe tâm thần, cung cấp hỗ trợ và chống lại làn sóng tăng trưởng của chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD).
13 Tháng Mười Hai 2023(Xem: 766)
We had the privilege of joining the prestigious 'World Korean Business Convention' last October 11-14, 2023. This international event served as a vital platform for global business collaboration, innovation, and empowerment. We embraced the opportunity to connect with industry leaders, visionaries, artists, and aspiring business leaders.
02 Tháng Mười Hai 2023(Xem: 885)
Các nhà lãnh đạo vận tải và các viên chức đã tụ tập hôm nay, thứ Sáu, ngày 1 tháng 12, để kỷ niệm sự hoàn tất thành công của Dự Án Cải Thiện Xa Lộ I-405 của Cơ Quan Giao Thông Quận Cam, mục tiêu là cải thiện thời gian di chuyển trên một trong những con đường cao tốc bận rộn nhất trên toàn quốc.
07 Tháng Mười Một 2023(Xem: 951)
Phim ảnh là một phương tiện ấn tượng có thể ảnh hưởng và tạo hình trong cách chúng ta nhìn nhận thế giới. Ngoài việc giải trí, phim ảnh có khả năng để thử thách khuôn mẫu, phá vỡ các rào cản văn hóa và thúc đẩy thay đổi trong xã hội.
10 Tháng Mười 2023(Xem: 1321)
Trong 6 năm qua, Quận Cam đã chứng kiến sự gia tăng về các vụ tội thù ghét lên đến 146% và các sự cố thù ghét lên đến 206%. So với năm 2021, đã có 178% gia tăng về hoạt động thù ghét có động cơ kỳ thị được báo cáo trong các trường học.
26 Tháng Chín 2023(Xem: 1280)
Bị thúc đẩy bởi sự quan tâm chân thành và động viên bởi mong muốn tối đa hóa sự giúp đỡ người cao tuổi của chúng ta bằng các công cụ phù hợp để họ có thể giữ thái độ cảnh giác và khỏe mạnh, Moving Forward Psychological Institute (MFPI) và VIETCARE đã đồng tổ chức Hội nghị Không thể quên vào tháng 8 năm 2023.
15 Tháng Chín 2023(Xem: 1422)
Ngày 24 tháng 8 năm 2023 – Santa Ana, California – Hội Văn học Nghệ thuật Việt Mỹ (VAALA) trân trọng thông báo sự trở lại của chương trình lớn nhất hàng năm của hội: Viet Film Fest (Đại Hội Điện Ảnh Việt Nam Quốc Tế). Kỷ niệm 20 năm thành lập, Viet Film Fest 2023 sẽ diễn ra trực tuyến (online) từ ngày 30 tháng 9 đến ngày 15 tháng 10, và tại rạp Frida Cinema ở thành phố Santa Ana, vào hai ngày 6 và 7 tháng 10.
23 Tháng Tám 2023(Xem: 1681)
Vanessa Hồng Vân Đặc phái viên Văn Hóa Online 24/8/2023 - Thư Viện & Viện Bảo Tàng Richard Nixon - 18001 Yorba Linda Blvd, Yorba Linda, CA 92886 - Ban giám đốc gặp gỡ báo chí Việt ngữ - Giới thiệu ‘tour’ thăm viếng các di tích lịch sử - 21 tháng 8 năm 2023
03 Tháng Bảy 2023(Xem: 1602)
Trong loạt ấn phẩm của VAAMA nhằm tôn vinh những tổ chức tạo ra sự tác động lớn trong việc giảm bạo lực và thù hằn, cũng như tạo điều kiện cho quá trình phục hồi cộng đồng thông qua các dịch vụ hỗ trợ thực tế, chúng tôi muốn giới thiệu hai tổ chức - Moving Forward Psychological Institute và Groundswell - những tổ chức đang đạt được tiến bộ đáng kể trong việc cung cấp dịch vụ xã hội và hỗ trợ tâm lý cho thanh thiếu niên và người cao tuổi.
30 Tháng Ba 2023(Xem: 2096)
AAHA tiến một bước xa hơn để đề cập đến vai trò quan trọng của nghệ thuật & giải trí trong việc chống lại tội ác, một thể loại thường không được nhắc tới khi đề cập đến những tội ác do thù ghét. Lịch sử đã cho thấy những thay đổi xã hội có hiệu quả nhất khi được hỗ trợ bởi văn hóa quần chúng, bởi vì những người nổi tiếng có ảnh hưởng lớn lao trên cảm nhận xã hội của đám đông.
24 Tháng Ba 2023(Xem: 2395)
Những hình ảnh trong ngày lễ khai trương trụ sở chính của công ty Nguyen’s Kitchen tại Tp. Santa Ana trên đường Harbor, gần góc đường Sunflower lúc 11 giờ sáng Thứ Bảy ngày 18 Tháng Ba năm 2023. Nguyen’s Kitchen được thành lập năm 2015 tại thành Phố Orange và đến nay đã có bảy địa điểm ở Orange County (3), Los Angeles (3) và San Bernardino (1). “Chúng tôi bắt đầu nhận ‘catering’ (đặt tiệc). Ai cần, xin gọi (714) 760-4612 để biết thực đơn và giá đặc biệt,” “Để mở ‘franchise,’ mọi người có thể gọi số (714) 760-4612 hay liên lạc qua website: nguyenskitchen.com”
20 Tháng Ba 2023(Xem: 2302)
SANTA ANA, California (NV) – Nguyen’s Kitchen, chuỗi tiệm ăn hiện đại nổi tiếng, vừa khai trương trụ sở chính tại Santa Ana lúc 11 giờ sáng Thứ Bảy, 18 Tháng Ba. Trụ ở chính mới tinh này nằm trên đường Harbor, gần góc đường Sunflower, sát cạnh địa điểm mới nhất của Nguyen’s Kitchen. Nguyen’s Kitchen được thành lập năm 2015 tại thành Phố Orange và đến nay đã có bảy địa điểm ở Orange County (3), Los Angeles (3) và San Bernardino (1).
19 Tháng Hai 2023(Xem: 2447)
Quyền hạn của chúng ta là những gì khi chúng ta là nạn nhân hay một người qua đường? Làm cách nào để được giúp đỡ khi cần? Bạn có tiêu chuẩn được nhận những nguồn trợ giúp pháp lý nào? Hệ phống pháp lý có thể giúp bạn qua những phương cách nào? Trong khi những biến cố hay tội ác do thù ghét càng lúc càng tăng, rất có thể là chúng ta không biết phải làm gì khi phải đương đầu với những tình cảnh này.
19 Tháng Hai 2023(Xem: 2379)
Để đáp ứng với hai biến cố liên quan đến súng đạn nơi cả hai kẻ gây tội ác cũng như rất nhiều nạn nhân là những người cao niên gốc Á Châu, các vị lãnh đạo cộng đồng đã chủ tọa buổi họp báo khẩn cấp để cảnh giác công chúng và thúc đẩy chính quyền về mức độ khẩn cấp của việc hỗ trợ y tế tâm thần cho quý vị cao niên.