VĂN HÓA ONLINE - CHÂU MỸ - THỨ TƯ 09 MAY 2018
Trump rút khỏi thỏa thuận Iran, Obama nói sai lầm
BBC 08/5/18
Tổng thống Donald Trump nói thỏa thuận ký năm 2015 không đem lại bình an, hòa bình.
Iran đáp lại rằng sẽ khởi đầu lại việc làm giàu uranium, quan trọng cho cả hoạt động năng lượng hạt nhân lẫn làm vũ khí.
Sau đây là toàn văn phát biểu của Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 8/5:
"Thưa đồng bào người Mỹ, hôm nay, tôi muốn cập nhật về nỗ lực của chúng tôi nhằm ngăn Iran không có được vũ khí hạt nhân.
Chính thể Iran là nhà nước bảo trợ khủng bố hàng đầu. Họ xuất khẩu tên lửa nguy hiểm, thổi bùng xung đột khắp Trung Đông, ủng hộ các đại diện khủng bố và dân quân như Hezbollah, Hamas, Taliban và al Qaeda.
Suốt nhiều năm, Iran và các đại diện đã đánh bom các sứ quán và cơ sở quân sự Mỹ, giết hàng trăm nhân viên Mỹ, bắt cóc, tống giam, tra tấn công dân Mỹ. Chính thể Iran đã chi tiền cho sự cai trị lâu dài của hỗn loạn và khủng bố bằng cách cướp bóc của cải của người dân.
Hành động nguy hiểm nhất của chính thể là việc theo đuổi vũ khí hạt nhân và phương tiện vận chuyển nó.
Năm 2015, chính quyền trước tôi đã cùng các nước tham gia một thỏa thuận về chương trình hạt nhân của Iran. Thỏa thuận này có tên Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA).
Trên lý thuyết, cái gọi là "thỏa thuận Iran" được cho là bảo vệ Hoa Kỳ và các đồng minh khỏi hành động điên rồ của một quả bom hạt nhân Iran, vũ khí mà sẽ chỉ đe dọa sự tồn vong của chính thể Iran. Thực tế, thỏa thuận đã cho phép Iran tiếp tục làm giàu uranium và rồi sẽ sắp sửa có đột phá hạt nhân.
Thỏa thuận đã dỡ bỏ trừng phạt kinh tế làm tê liệt Iran để đổi lấy các hạn chế yếu ớt về hoạt động hạt nhân của chính thể, và chả có hạn chế gì về hành vi gây hại khác gồm hoạt động nguy hiểm ở Syria, Yemen, và các nơi khác toàn thế giới.Donald Trump
Thỏa thuận đã dỡ bỏ trừng phạt kinh tế làm tê liệt Iran để đổi lấy các hạn chế yếu ớt về hoạt động hạt nhân của chính thể, và chả có hạn chế gì về hành vi gây hại khác gồm hoạt động nguy hiểm ở Syria, Yemen, và các nơi khác toàn thế giới.
Nói cách khác, vào thời điểm Hoa Kỳ từng có lợi thế tối đa, thỏa thuận tồi tệ đã cho chính thể - và nhắc lại đây là chính thể khủng bố - nhiều tỉ đôla, gồm cả tiền mặt - thật là sự bẽ bàng cho tôi trong tư cách công dân và cho mọi công dân Hoa Kỳ.
Một thỏa thuận xây dựng lẽ ra có thể dễ dàng đạt được khi đó, nhưng đã không. Trung tâm của thỏa thuận Iran là một sự bịa tạc rằng chính thể giết người chỉ mong có chương trình năng lượng hạt nhân hòa bình.
Bản quyền hình ảnh Getty Images Image caption Tổng thống Donald Trump nói sẽ "làm việc với các đồng minh để tìm ra giải pháp thực, kéo dài, chi tiết cho đe dọa hạt nhân Iran"
Hôm nay, chúng tôi có bằng chứng rõ ràng là lời hứa Iran này là giả dối. Tuần rồi, Israel công bố các tài liệu tình báo, từ lâu Iran đã che giấu, rõ ràng cho thấy chính thể Iran có lịch sử theo đuổi vũ khí hạt nhân.
Sự thực là đây là thỏa thuận tồi tệ, một chiều mà lẽ ra không được có. Nó không đem lại bình an, hòa bình và sẽ không bao giờ đem lại.
Trong những năm sau thỏa thuận, ngân sách quân sự Iran tăng gần 40%, còn kinh tế thì đang rất tệ. Sau khi trừng phạt dỡ bỏ, chế độ độc tài đã dùng ngân quỹ mới để xây tên lửa có khả năng hạt nhân, ủng hộ khủng bố, gây hỗn loạn toàn Trung Đông và bên ngoài.
Thỏa thuận này được thương lượng tệ đến mức ngay cả nếu Iran hoàn toàn tuân thủ, chính thể vẫn có thể sắp có đột phá hạt nhân trong thời gian ngắn. Các điều khoản về việc xử lý khi văn bản sắp hết hạn là hoàn toàn không thể chấp nhận. Nếu tôi cho phép thỏa thuận duy trì, sẽ sớm xảy ra chạy đua vũ khí hạt nhân ở Trung Đông. Mọi người sẽ muốn có vũ khí trước khi Iran có.
Còn tệ hơn nữa, các điều khoản thanh tra trong thỏa thuận thiếu cơ chế để ngăn, phát hiện, trừng phạt sự lừa đảo, và còn không có quyền tuyệt đối thanh tra nhiều địa điểm quan trọng gồm cả căn cứ quân sự.
Thỏa thuận này vừa không dừng tham vọng hạt nhân Iran mà lại không xử lý chương trình tên lửa đạn đạo có thể chở đầu đạn hạt nhân.
Thỏa thuận này vừa không dừng tham vọng hạt nhân Iran mà lại không xử lý chương trình tên lửa đạn đạo có thể chở đầu đạn hạt nhân.Donald Trump
Cuối cùng, thỏa thuận không kiềm chế hoạt động gây bất ổn của Iran, gồm sự ủng hộ khủng bố. Từ sau thỏa thuận, tham vọng khát máu của Iran lại chỉ càng tăng.
Do những khiếm khuyết này, từ tháng 10 năm ngoái tôi tuyên bố thỏa thuận phải được thương lượng lại hoặc chấm dứt.
Ba tháng sau, ngày 12/1, tôi lặp lại các điều kiện này. Tôi đã nói rõ rằng nếu không thể sửa thỏa thuận, Hoa Kỳ sẽ không còn là một bên trong thỏa thuận.
Trong vài tháng qua, chúng tôi đã tham vấn chi tiết với các đồng minh, đối tác như Pháp, Đức và Anh. Chúng tôi cũng tham vấn với các bạn ở Trung Đông. Chúng tôi thống nhất trong sự hiểu biết về đe dọa và niềm tin rằng Iran không bao giờ được có vũ khí hạt nhân.
Sau các sự tham vấn này, tôi thấy rõ chúng tôi không thể ngăn quả bom hạt nhân Iran theo cơ cấu thối nát của thỏa thuận hiện thời.
Thỏa thuận Iran khiếm khuyết từ trong gốc rễ. Nếu không làm gì, chúng ta biết chuyện gì sẽ xảy ra. Chỉ trong thời gian ngắn, nhà nước tài trợ khủng bố hàng đầu thế giới sẽ sắp sửa có vũ khí nguy hiểm nhất thế giới.
Bản quyền hình ảnh EPA Image caption Tổng thống Iran Rouhani cảnh báo Mỹ trước thời hạn quyết định của Tổng thống Trump
Vì thế, hôm nay tôi loan báo Mỹ sẽ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran.
Lát nữa đây, tôi sẽ ký bản ghi nhớ tổng thống để bắt đầu tái áp đặt trừng phạt của Mỹ với chính thể Iran. Chúng tôi sẽ thi hành mức độ trừng phạt kinh tế cao nhất. Mọi quốc gia giúp đỡ Iran tìm kiếm vũ khí hạt nhân cũng có thể bị Mỹ trừng phạt mạnh mẽ.
Hoa Kỳ sẽ không bị tống tiền về hạt nhân. Chúng tôi sẽ không cho phép công dân Mỹ bị đe dọa. Và sẽ không cho phép chính thể hát "Mỹ phải chết" được có vũ khí nguy hiểm nhất Trái đất.
Hành động hôm nay gửi ra thông điệp quan trọng: Hoa Kỳ không còn có những đe dọa suông. Khi tôi hứa, tôi giữ lời. Ngay lúc này đây, Ngoại trưởng Pompeo đang trên đường tới Bắc Hàn chuẩn bị cho cuộc gặp sắp tới của tôi với Kim Jong-un. Đang có kế hoạch. Đang xây quan hệ. Hy vọng sẽ có thỏa thuận và nhờ giúp đỡ của Trung Quốc, Hàn Quốc và Mỹ, mà sẽ có tương lai thịnh vượng và an ninh cho mọi người.
Khi ra khỏi thỏa thuận Iran, chúng tôi sẽ làm việc với các đồng minh để tìm ra giải pháp thực, kéo dài, chi tiết cho đe dọa hạt nhân Iran. Sẽ có nỗ lực loại bỏ đe dọa của chương trình tên lửa đạn đạo Iran, ngừng hoạt động khủng bố của họ trên thế giới và ngăn chặn hoạt động đe dọa ở Trung Đông. Các trừng phạt mạnh mẽ sẽ có hiệu lực. Nếu chính thể tiếp tục tham vọng hạt nhân, họ sẽ gặp vấn đề lớn hơn bao giờ hết.
Cuối cùng, tôi muốn gửi thông điệp cho nhân dân đau khổ của Iran: Người dân Mỹ sát cánh bên bạn. Đã gần 40 năm từ khi chế độ độc tài nắm quyền và bắt quốc gia tự hào này làm con tin. Đa số trong 80 triệu công dân Iran chưa từng biết một Iran phát triển hòa bình với láng giềng và được thế giới ngưỡng mộ.
Nhưng tương lai Iran thuộc về người dân. Họ là người thừa kế nền văn hóa phong phú và mảnh đất cổ xưa. Họ xứng đáng một quốc gia làm giấc mơ thành hiện thực, tôn trọng lịch sử và xứng với Thượng đế.
Các lãnh đạo Iran sẽ nói họ từ chối thương lượng thỏa thuận mới. Cũng được. Tôi có lẽ sẽ nói giống vậy nếu tôi là họ. Nhưng thực ra họ sẽ muốn có một thỏa thuận mới và lâu dài, có lợi cho toàn Iran và nhân dân Iran. Khi họ muốn, tôi sẽ sẵn sàng.
Những điều to lớn có thể xảy ra cho Iran, cho hòa bình, ổn định mà chúng ta muốn ở Trung Đông.
Đã quá đủ đau khổ, chết chóc và tàn phá. Hãy chấm dứt.
Cảm ơn quý vị. Thượng đế phù hộ cho quý vị."
Ngay sau đó, người tiền nhiệm Barack Obama đã công bố phát biểu:
"Ít vấn đề nào lại quan trọng cho an ninh nước Mỹ hơn tiềm năng lây lan vũ khí hạt nhân, hay tiềm năng chiến tranh hủy diệt ở Trung Đông. Vì thế Hoa Kỳ đã thương lượng Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA).
Thực tế thật rõ ràng. JCPOA đang có hiệu quả - đây là quan điểm chia sẻ bởi các đồng minh châu Âu, các chuyên gia độc lập và Bộ trưởng quốc phòng Mỹ hiện nay. JCPOA có lợi cho nước Mỹ - nó đã hạn chế nhiều chương trình hạt nhân Iran. Và JCPOA là hình mẫu chứng tỏ ngoại giao có thể đạt được gì - cơ chế xác minh và thanh tra của nó chính là điều mà Hoa Kỳ cần làm với Bắc Hàn. Vào lúc chúng ta đang hy vọng ngoại giao với Bắc Hàn thành công, rút khỏi JCPOA có nguy cơ đánh mất một thỏa thuận đem lại kết quả với Iran, cũng là kết quả mà chúng ta đang muốn có với Bắc Hàn.
Bản quyền hình ảnh AFP Image caption Thỏa thuận JCPOA ký năm 2015
Vì thế, loan báo hôm nay thật sai lầm. Rút khỏi JCPOA nghĩa là quay lưng với các đồng minh gần nhất của Mỹ, quay lưng với thỏa thuận mà các nhà ngoại giao, khoa học, tình báo của chúng ta đã thương thảo. Trong một nền dân chủ, sẽ luôn có thay đổi về chính sách và ưu tiên giữa các chính phủ. Nhưng việc liên tục từ bỏ các thỏa thuận mà nước ta là một thành viên có nguy cơ làm hủy hoại uy tín của nước Mỹ, đặt chúng ta ở thế trái ngược với các đại cường thế giới.
Các tranh luận ở nước ta cần được soi sáng bằng dữ kiện, nhất là các tranh luận chia rẽ. Vì thế cần xem lại nhiều dữ kiện về JCPOA.
Trước hết, JCPOA không chỉ là thỏa thuận giữa chính phủ của tôi và Iran. Sau nhiều năm xây dựng liên minh quốc tế có thể áp đặt trừng phạt tê liệt Iran, chúng tôi có JCPOA cùng với Anh, Pháp, Đức, EU, Nga, Trung Quốc và Iran. Đó là thỏa thuận kiểm soát vũ khí đa phương, được Nghị quyết Hội đồng Bảo an LHQ thống nhất ủng hộ.
Thứ hai, JCPOA đã giúp kiềm chế chương trình hạt nhân Iran. Trong nhiều thập niên, Iran đã liên tục phát triển chương trình hạt nhân, gần tới mức có thể nhanh chóng sản xuất đủ chất liệu làm bom. JCPOA hãm lại khả năng đó. Từ khi thực hiện JCPOA, Iran đã phát hủy trung tâm của lò phản ứng có thể sản xuất plutonium cấp độ vũ khí; gỡ bỏ hai phần ba máy ly tâm (trên 13.000) và đặt chúng dưới sự giám sát quốc tế; và xóa bỏ 97% kho uranium làm giàu - chất liệu thô cần cho làm bom. Vì thế dù đo bằng cách nào, JCPOA đã áp đặt hạn chế nghiêm khắc với chương trình hạt nhân Iran và đạt kết quả thực sự.
Thứ ba, JCPOA không phụ thuộc vào niềm tin - nó bắt rễ từ các thanh tra và xác minh sâu rộng nhất chưa từng có trong một thỏa thuận kiểm soát vũ khí. Các cơ sở hạt nhân Iran được giám sát chặt chẽ. Các nhà giám sát quốc tế được tiếp cận toàn bộ chuỗi cung cấp hạt nhân Iran, vì thế có thể bắt quả tang nếu họ lừa đảo. Không có JCPOA, cơ chế thanh tra và giám sát này sẽ biến mất.
Bản quyền hình ảnh AFP Image caption Các đồng minh của Mỹ đã kêu gọi Mỹ duy trì thỏa thuận với Iran
Thứ tư, Iran đang tuân thủ JCPOA. Đây không chỉ là quan điểm của chính phủ của tôi. Cộng đồng tình báo Mỹ tiếp tục thấy rằng Iran đang tuân thủ trách nhiệm của thỏa thuận, và đã báo cáo như thế cho Quốc hội. Các đồng minh gần nhất, và cơ quan nguyên tử năng quốc tế IAEA có trách nhiệm xác minh sự tuân thủ của Iran cũng nói thế.
Thứ năm, JCPOA không hết hạn. Sự cấm đoán Iran có vũ khí hạt nhân là vĩnh viễn. Một số cuộc thanh tra sâu rộng và quan trọng nhất của JCPOA là vĩnh viễn. Mặc dù một số điều khoản trong JCPOA có ít nghiêm khắc hơn theo thời gian, nó sẽ chỉ xảy ra trong 10, 15, 20, hay 25 năm sau thỏa thuận, vì thế không có lý do để làm hại các hạn chế đó hôm nay.
Do những dữ kiện này, tôi tin rằng quyết định làm rủi ro JCPOA trong khi Iran không vi phạm thỏa thuận là sai lầm nghiêm trọng. Barack Obama
Cuối cùng, JCPOA chưa bao giờ có ý định giải quyết mọi vấn đề với Iran. Chúng tôi hiểu rõ Iran có hành vi gây bất ổn như ủng hộ khủng bố, đe dọa Israel và các láng giềng. Nhưng cũng chính vì vậy mà chúng ta cần ngăn Iran có vũ khí hạt nhân. Hành vi nguy hiểm của Iran càng nguy hiểm nếu chương trình hạt nhân không bị kiềm chế. Khả năng của chúng ta để đối đầu hành vi bất ổn của Iran - và duy trì đoàn kết với đồng minh của ta - được tăng cường nhờ JCPOA, và bị yếu đi khi không có nó.
Do những dữ kiện này, tôi tin rằng quyết định làm rủi ro JCPOA trong khi Iran không vi phạm thỏa thuận là sai lầm nghiêm trọng. Không có JCPOA, Hoa Kỳ có thể rốt cuộc chỉ còn lựa chọn thua cuộc giữa một Iran có vũ khí hạt nhân hay một cuộc chiến nữa ở Trung Đông. Chúng ta biết nguy hiểm khi Iran có vũ khí hạt nhân. Nó có thể làm chính thể nguy hiểm càng cứng rắn hơn, đe dọa bạn bè ta, gây hiểm nguy cho an ninh Mỹ, và kích động chạy đua vũ trang trong khu vực nguy hiểm nhất thế giới. Nếu các hạn chế chương trình hạt nhân Iran theo JCPOA bị mất, chúng ta có thể đẩy nhanh cái ngày khi chúng ta đối diện với lựa chọn phải sống với đe dọa đó hay gây chiến để ngăn nó.
Trong thế giới nguy hiểm, Hoa Kỳ phải có thể dựa một phần vào ngoại giao mạnh mẽ, có nguyên tắc để bảo vệ đất nước. Chúng ta đã an toàn hơn từ khi có JCPOA, nhờ một phần công tác của các nhà ngoại giao, nhiều thành viên quốc hội và các đồng minh. Nhìn về trước, tôi hy vọng người Mỹ tiếp tục phát biểu ủng hộ sự lãnh đạo mạnh mẽ, có nguyên tắc, dựa theo dữ kiện và tạo đoàn kết để có thể bảo vệ đất nước và tôn trọng trách nhiệm của chúng ta trên toàn cầu."/
