'Châm biếm là tự do ngôn luận'

22 Tháng Giêng 201512:00 SA(Xem: 18021)
"NHẬT BÁO VĂN HÓA - CALIFORNIA" THỨ SÁU 23 JAN 2015

'Châm biếm là tự do ngôn luận'

Bùi Văn Phú Gửi cho BBC Tiếng Việt từ California

BBC15 tháng 1 2015

image055

Trước ngày 7/1 tôi không biết gì về tuần báo trào phúng Charlie Hebdo ở nước Pháp, vì tôi sống ở Mỹ. Chắc nhiều bạn đọc cũng không biết tờ báo này cho đến khi khủng bố dùng súng tấn công vào tòa soạn, giết chết 12 người, trong đó có tổng biên tập Stephane Charbonnier cùng nhiều họa sĩ nòng cốt của tờ báo.

Charlie Hebdo ra đời hơn 40 năm trước, phát hành 60 nghìn bản mỗi kỳ. Đây là con số tương đối thấp so với những tờ báo lớn ở Pháp, như nhật báo Le Monde in 300 nghìn bản mỗi ngày, tuần báo L’Express trên nửa triệu mỗi kỳ.

Tuy số phát hành không cao, nhưng tờ báo đã sống lâu là nhờ những người Pháp có óc khôi hài.

Mỗi tuần các hoạ sĩ cộng tác đã dùng biếm họa để vẽ lên một ý tưởng nào đó, có thể là một vấn đề liên quan đến chính sách, có thể về một nhân vật chính trị, tôn giáo, nghệ thuật để độc giả cười vui chốc lát, hay khiến họ có chút quan tâm đến chủ đề nhắc đến.

Trào phúng và phản đối

Tại Mỹ, tính hài của người dân cũng có và “sense of humor” là một cá tính được trân quí. Trước đây có National Lampoon được coi là tạp chí trào phúng nhất, nay đã đình bản.

image056
Thánh Gandhi được dùng làm thương hiệu cho một loại bia

Nhiều nhật báo, tuần báo thường đăng biếm họa. Số báo ra ngày Chủ nhật có cả một khu vườn dành cho những truyện vui, hài bằng tranh.

Giới họa sĩ Mỹ đã vẽ những biếm họa chính trị, chọc quê giới lãnh đạo, đụng chạm đến tôn giáo. Bạn đọc lên mạng, gõ cụm từ “political cartoon in US” để tìm sẽ thấy biếm họa đủ loại vì tính trào phúng cũng là tự do phát biểu, tự do ngôn luận.

Không chỉ văn chương trào phúng, nhiều nhà văn cũng đã viết ra những điều ngược lại với niềm tin tôn giáo. Có những công ty đã dùng hình ảnh tôn giáo để quảng cáo thương mại.

Truyện dài Da Vinci Code trong đó Chúa Giêsu được mô tả đã có vợ. Bộ phim Thorn Bird, dựng lên từ tiểu thuyết của tác giả Úc, về một giám mục công giáo đã có con qua mối tình thầm kín. Đức Phật đã được dùng để trang trí trên giày phụ nữ. Hình và tên Thánh Gandhi được dùng làm thương hiệu cho một loại bia.

Trước những sự kiện đó, các giáo hội lên tiếng phản đối. Sản phẩm có khi được thu hồi, có khi vẫn được phổ biến. Dù phim được chiếu, sách được phát hành hay sản phẩm vẫn được tung ra thị trường thì phản ứng của dân không có hành động bạo lực đối với tác giả hay cấm cản những người khác đọc, xem, hay tiêu dùng.

Nếu không đồng ý có thể phản đối bằng biểu tình, bằng kiện ra tòa hay đơn giản là không để ý, tiêu dùng những sản phẩm đó.

Nét trào phúng trong văn hóa Việt Nam

Dưới chế độ cộng sản, phê bình hay trêu chọc lãnh đạo trong bài viết, qua văn chương hay nét vẽ thì không tránh khỏi bị kiểm duyệt hay sẽ phải đối mặt với án tù

Nhắc đến tinh thần trào phúng trong văn chương báo chí thì Việt Nam cũng đã có những nhân vật Lý Toét và Xã Xệ xuất hiện trên báo Phong Hóa trong thập niên 1930 là những biếm họa phản ảnh thế thái nhân tình thời bấy giờ.

Trước năm 1975 ở miền Nam có những họa sĩ biếm họa Tuýt, Hĩm. Đặc biệt có Choé Nguyễn Hải Chí với những bức tranh châm biếm lãnh đạo từ Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, Phó Tổng thống Nguyễn Cao Kỳ đến các tướng tá.

Ông cũng đã đem cả Tổng thống Nixon, Ngoại trưởng Henry Kissinger, Cố vấn Lê Đức Thọ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chủ tịch Mao Trạch Đông vào những bức biếm họa.

Ở Việt Nam ngày nay nhiều báo cũng có biếm họa. Ngoài ra còn có Thư Giãn, Tuổi Trẻ Cười là những tờ báo trào phúng, nội dung nêu lên được ít nhiều bức xúc hay những tiêu cực của xã hội, nhưng không thể công khai đem lãnh đạo ra diễu cợt.

Dưới chế độ cộng sản, phê bình hay trêu chọc lãnh đạo trong bài viết, qua văn chương hay nét vẽ thì không tránh khỏi bị kiểm duyệt hay sẽ phải đối mặt với án tù.

Trong văn chương tiếng Việt ở hải ngoại, nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn nổi tiếng với những tập truyện mang nét hài dí dỏm về lãnh đạo và đời sống dưới chế độ cộng sản. Nhà văn Trần Khải Thanh Thuỷ cũng đã xuất bản hai tập truyện cười xã hội chủ nghĩa.

Một số họa sĩ người Việt ở nước ngoài cũng có những nét biếm họa rất thời sự như Babui, Mít Đặc, Gúc, Etcetera.

Sức mạnh của biếm họa

image057
Tổng thống Mỹ Barack Obama thường là đối tượng bị châm chọc

Trong nếp sống Mỹ, người dân xem chuyện đem châm chọc lãnh đạo là bình thường. Nhiều khi không cần đọc những bài báo, theo dõi tin tức trên truyền hình mà chỉ xem qua một biếm họa ghi lại hành động hay một phát biểu của người lãnh đạo, bức tranh đã để lại ấn tượng lâu dài trong lòng bạn đọc. Có khi những bức biếm họa cũng là lời nhắc nhở giới cầm quyền quan tâm vì đó có thể là một thành quả hay một sai lầm trong chính sách cần phải sửa đổi.

Lãnh đạo của Hoa Kỳ và của các quốc gia tự do dân chủ luôn được những nhà biếm họa đem ra chọc cười. Tổng thống Pháp Francois Hollande đã bị châm biếm trên báo Charlie Hebdo. Tổng thống Barack Obama thường xuyên được chương trình Saturday Night Live đùa vui.

Vì là sống trong xã hội tự do dân chủ nên những họa sĩ, những diễn viên không ai bị làm khó dễ, bị đe doạ hay bị giam tù.

Tính hài của người Mỹ quả thật rất cao vì mỗi năm tổng thống còn có buổi tiệc với các phóng viên báo chí, truyền hình để chọc cười nhau. Tại liên hoan này, người đứng đầu quốc gia trở thành một diễn viên kể chuyện tếu không thua gì những danh hài thứ thiệt.

image059
Nhiều lãnh đạo quốc gia là đối tượng bị các họa sỹ trào phúng nhắm tới. Trong hình là cựu thủ tướng Anh Tony Blair, với dòng chữ minh họa "Ngập trong hố khủng"

Chính vì tính hài trong quyền tự do phát biểu tư tưởng, tự do ngôn luận mà vụ thảm sát tại tòa soạn tuần báo Charlie Hebdo đã làm nổi lên làn sóng phản đối những phần tử cực đoan Hồi giáo đã nổ súng giết các nhà báo.

Từ sự kiện đau buồn đó, khẩu hiệu Je suis Charlie – Tôi là Charlie – đã nhanh chóng trở thành tuyên ngôn về tự do ngôn luận, tự do báo chí để nhiều người dùng đó nói lên sự trân quí các quyền tự do căn bản mà kẻ khủng bố đã dùng bạo lực để chà đạp lên.

Hàng triệu người ở Paris và ở nhiều nơi trên thế giới đã đồng thanh lên tiếng “Je suis Charlie” trong cuối tuần vừa qua. Charlie Hebdo số phát hành ngày 14/1, không mang chút buồn nào mà vẫn là những nét tếu táo, với ba triệu bản đã bán hết trong vài giờ. Sau những biểu tình tuần hành, người dân Pháp lại thể hiện sự ủng hộ tự do ngôn luận và không khuất phục bạo lực bằng cách mua báo.

Trước sự kiện các nhà báo Pháp bị khủng bố, nhiều người Việt đã chuyển “Je suis Charlie” – Tôi là Charlie – thành “Tôi là Bọ Lập”, “Tôi là Basam” để phản đối nhà nước cộng sản Việt Nam bắt giam những blogger chỉ vì họ muốn được quyền tự do thông tin, tự do ngôn luận.

Bài viết thể hiện quan điểm và cách hành văn của tác giả, một nhà báo tự do hiện sống tại vùng Vịnh San Francisco, California

10 Tháng Giêng 2023(Xem: 2580)
Tổng Hội Sinh Viên Việt Nam Miền Nam California (THSV) xin trân trọng thông báo về Hội Tết Sinh Viên lần thứ 41, năm 2023 sẽ được tổ chức tại OC Fair & Event Center (88 Fair Drive in Costa Mesa, CA). Hội Tết Sinh Viên sẽ được diễn ra từ ngày thứ 6 (ngày 27 tháng 1 năm 2023) đến chủ nhật (ngày 29 tháng 1 năm 2023).
10 Tháng Giêng 2023(Xem: 2659)
Buổi hẹn đầu của Tami và Dyrell ở San Francisco. Tami là con gái đầu lòng của một gia đình tỵ nạn Việt Nam truyền thống. Dyrell là con duy nhất của một gia đình hợp chủng với mẹ người Đại Hàn và cha người Mỹ gốc Phi Châu. Đúng ra là một bữa ăn tối bất ngờ đầy lãng mạn ở một nhà hàng Việt Nam.
21 Tháng Mười Hai 2022(Xem: 2307)
Qua nghệ thuật và văn chương, người Việt đang nói lên tiếng nói của mình cùng những tiếng nói của các sắc dân Á Châu khác. Cùng nhau, chúng ta có thể ngăn chặn sự thù ghét và loan truyền lòng yêu thương, và tình cảm này không còn là một khẩu hiệu trống rỗng bởi tiếng nói của chúng ta càng lúc càng vang động hơn bao giờ hết.
20 Tháng Mười Hai 2022(Xem: 2182)
We are excited to announce that the California Department of Social Services just announced a second year of funding for Stop the Hate.
02 Tháng Mười Hai 2022(Xem: 2142)
Trong lịch sử California chưa bao giờ tiểu bang đã bỏ ra hơn 165 triệu đô la để tài trợ cho 80 cơ quan, bao gồm bảy cơ quan trong Quận Cam. Vào tháng Tư 2022, với sự tài trợ có được, Bộ Dịch Vụ Xã Hội California (CDSS) Quyền Công Dân, Việc Dễ Dàng Được Trợ Giúp và Bình Đẳng Sắc Tộc (CARE) đã làm nên lịch sử, hoạch định để cung cấp những dịch vụ ngăn ngừa và can thiệp trực tiếp cho những cư dân Á Châu...
08 Tháng Mười Một 2022(Xem: 2285)
Thành lập năm 2003 bởi Hiệp Hội Văn Chương & Nghệ Thuật Việt Mỹ (VAALA), Lễ Hội Điện Ảnh Việt Nam (VFF) hiện nay là một lễ hội phim ảnh Việt có tầm vóc quốc tế với đầy ý nghĩa. Năm nay với 32 cuốn phim, gồm 12 phim dài và 21 phim ngắn, VFF tiếp tục chú tâm vào những yếu tố nhân bản trong nội dung của xã hội nhằm đạt tới sự vượt qua chính bản thể mình.
28 Tháng Mười 2022(Xem: 2642)
Là một cơ quan Á Châu, VAAMA đặt ưu tiên ngay từ khi mới hình thành trong việc góp phần vào những khởi xướng đầy ý nghĩa cho người Mỹ gốc châu Á và vùng đảo Thái Bình Dương. Những nền văn hóa này là một phần của đời sống người Mỹ. Chúng tôi lên án những hành vi kỳ thị chủng tộc và bạo động, đồng thời tiếp tục có những hành động cụ thể nhằm giúp ngăn chặn sự bất công dựa trên sắc tộc.
27 Tháng Mười 2022(Xem: 2526)
20 Tháng Mười 2022(Xem: 2741)