“Gia tài của Mẹ”: Ca khúc chính trị của họ Trịnh còn được những gì trên quê hương?

04 Tháng Bảy 20228:51 SA(Xem: 2188)

VĂN HÓA ONLINE – VĂN HÓA - THỨ HAI 04 JULY 2022

Ý kiến/Bài vở vui lòng gởi về:  lykientrucvh@gmail.com


“Gia tài của Mẹ”: Ca khúc chính trị của họ Trịnh còn được những gì trên quê hương?


VĂN HÓA ONLINE

04/7/2022 (tổng hợp)

(*) Tựa của VHO

PHẦN 1


Khánh Ly: Phim Em và Trịnh “hạ nhục ông Sơn”, Cái chữ 'thó' rất mất dạy, họ muốn dựng một Trịnh Công Sơn khác …

image003image005

Cảnh cáo công ty Mây Lang Thang vì để danh ca Khánh Ly hát ca khúc ngoài danh mục đăng ký


01/07/2022


VÕ TÙNG


(PLO)- Công ty Công ty TNHH Mây Lang Thang giải thích việc danh ca Khánh Ly hát bài “Gia tài của mẹ” trong chương trình ca nhạc “Dấu chân địa đàng” là tình huống phát sinh, do khán giả yêu cầu.


Ngày 1/7/2022, Lãnh đạo Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng cho biết đã quyết định cảnh cáo Công ty THHH Mây Lang Thang vì để danh ca Khánh Ly hát bài hát ngoài danh sách đăng ký và chiều tối 2/-6/2022 tại TP Đà Lạt.


Cũng theo lãnh đạo Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng, công ty này giải trình việc danh ca Khánh Ly hát ca khúc “Gia tài của mẹ”, sáng tác trước năm 1975 của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trong chương trình ca nhạc “Dấu chân địa đàng” là tình huống phát sinh trong đêm diễn do khán giả yêu cầu.


Làm việc với cơ quan chức năng, đại diện Công ty TNHH Mây Lang Thang đã thừa nhận thiếu sót.


Trước đó, PLO đã thông tin, trong đêm biểu diễn chương trình ca nhạc “Dấu chân địa đàng” tại sân khấu Mây - In The Nest (Phường 7, TP Đà Lạt) danh ca Khánh Ly đã hát ca khúc “Gia tài của mẹ” của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.


Ca khúc này nằm ngoài danh sách 24 bài hát mà Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng cấp phép.


++++++++++++++++++++++++++++++++++


Không xử phạt, chỉ nhắc nhở sân khấu để Khánh Ly hát 'Gia tài của mẹ' không đăng ký trước


01/07/2022


TTO - Sở VH-TT&DL tỉnh Lâm Đồng cho biết đã có quyết định liên quan đến việc danh ca Khánh Ly hát "Gia tài của mẹ" không đăng ký trước. Sở chỉ cảnh cáo, nhắc nhở sai phạm và không xử phạt hành chính.


image007Ca sĩ Khánh Ly cùng các nghệ sĩ biểu diễn trong đêm nhạc "Dấu chân địa đàng" - Ảnh: M.V.


Ngày 1-7, Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Lâm Đồng đã có buổi làm việc thứ 2 với đại diện sân khấu Mây - In The Nest (P.7, TP Đà Lạt) liên quan việc danh ca Khánh Ly hát ca khúc "Gia tài của mẹ" không nằm trong danh mục đã đăng ký với cơ quan chức năng trước khi biểu diễn tại sân khấu này. 


Tại buổi làm việc, Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Lâm Đồng đã quyết định không xử phạt hành chính, chỉ nhắc nhở, cảnh cáo đối với sân khấu Mây - In The Nest.


Đại diện Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Lâm Đồng cho biết việc danh ca Khánh Ly hát ca khúc "Gia tài của mẹ" (sáng tác trước năm 1975) của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là tình huống phát sinh trong đêm diễn. Sân khấu Mây - In The Nest thừa nhận thiếu sót của mình. 


Tại buổi làm việc, Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Lâm Đồng yêu cầu đơn vị tổ chức biểu diễn nghiêm túc rút kinh nghiệm, không để tái diễn tình huống tương tự. 


Cũng theo cơ quan này, theo quy định sẽ xử phạt tiền và các hình thức bổ sung, tuy nhiên sân khấu này mới vi phạm lần đầu nên chỉ nhắc nhở, cảnh cáo và hướng dẫn thêm để sân khấu hoàn thiện trong việc đảm bảo các quy định biểu diễn. 


Sau buổi làm việc, đơn vị Mây - In The Nest đã viết cam kết về việc đảm bảo các quy định hoạt động tổ chức biểu diễn trong các chương trình kế tiếp.


image009Đại diện sân khấu Mây - In The Nest tại buổi làm việc với Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Lâm Đồng - Ảnh: M.V.


Như Tuổi Trẻ Online đã thông tin trước đó, trong đêm nhạc "Dấu chân địa đàng", ca sĩ Khánh Ly đã hát ca khúc "Gia tài của mẹ" của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Đêm nhạc diễn ra tại sân khấu Mây - In The Nest (P.7, Đà Lạt) với sự tham dự của khoảng 1.000 người (tối 25/6/2022). Ca khúc này không nằm trong danh mục 24 bài đăng ký biểu diễn trước đó.


Ông Trần Thanh Hoài, phó giám đốc Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Lâm Đồng, cho rằng cơ quan chức năng chỉ thực hiện một nghiệp vụ quản lý liên quan đến hoạt động biểu diễn văn hóa, nghệ thuật. Cuộc làm việc với sân khấu không liên quan đến nội dung ca khúc biểu diễn ngoài danh mục đăng ký.


+++++++++++++++++++++++++++++++


'Gia tài của mẹ' làm tour xuyên Việt của Khánh Ly 'gập ghềnh'?


  • Nguyễn Mạnh Hà
  • Gửi tới BBC từ Hà Nội


1/7/2022


image011Nguồn hình ảnh, Nguyen Manh Ha. Khanh Ly trong vòng tay người hâm mộ tại VN


Có vẻ sóng gió vẫn chưa muốn rời xa tượng đài âm nhạc Khánh Ly ở tuổi 77.


Mở đầu chuyến đi dọc Việt Nam "Như một lời chia tay", Khánh Ly đã có những phát ngôn thẳng thắn về bộ phim Em và Trịnh. Kế đó, bà hát Gia tài của mẹ tại Đà Lạt khiến nhà tổ chức đêm nhạc phải giải trình với công an. Nhưng trước đó, bà đã nói: "... Nếu chưa phải lúc thì chúng ta cứ chờ một ngày nào đó, tấm lòng, trái tim của mình hòa hợp lại..."


"Tôi ước mơ được hát những bài đó từ lâu lắm rồi...," Khánh Ly trả lời tôi trong buổi gặp gỡ báo chí chiều 16/6 tại Hà Nội, khi tôi hỏi cảm xúc của bà lúc nhà tổ chức thông báo lần này bà sẽ hát Gia tài của mẹNgười con gái Việt Nam da vàng.


"Từ khi gặp lại ông Trịnh Công Sơn, ông nói ước gì chúng ta đi lại với nhau như ngày xưa, ở sân trường đại học.


"Nhưng tôi hiểu đó là ước mơ. Bởi chuyện gì cần đến sẽ đến. Còn nếu chưa phải lúc thì chúng ta cứ chờ một ngày nào đó, tấm lòng, trái tim của mình hòa hợp lại, chúng ta sẽ có điều chúng ta mơ ước," Khánh Ly nói.


Danh ca cũng nói bà coi việc hát lại những bài đó sau một thời gian dài là "phần thưởng cho những cố gắng của mình", "một niềm an ủi" với tác giả và bà muốn chia vui cùng ông.


Đêm nhạc Dấu chân địa đàng mở màn chuyến lưu diễn tại Đà Lạt có hẳn một chương Ca khúc Da Vàng, gồm các bài Người già em bé, Ngủ đi con, Ca dao mẹ, Xin cho tôi và khép lại bằng Gia tài của mẹ.


image013Nguồn hình ảnh, Nguyen Manh Ha


Khánh Ly nói với cử tọa tại ĐH Thăng Long: "Còn (sống) ngày nào tôi còn yêu tuổi trẻ. Và tôi sẽ nghe lời các em. Các em bảo tôi làm gì, tôi hứa là tôi sẽ làm. Kể cả các em bảo tôi, thôi bà già rồi bà đừng hát nữa. Tôi sẽ ở nhà nhưng mà các em nuôi tôi!"


Bốn ngày sau đêm diễn, BTC đêm nhạc bị cơ quan chức năng mời làm việc, yêu cầu giải trình vì Gia tài của mẹ là "bài nằm ngoài danh sách 24 ca khúc đã được VHTT&DL Lâm Đồng phê duyệt cho đêm nhạc". Phía gia đình Trịnh Công Sơn cho biết Gia tài của mẹ vẫn chưa được phép biểu diễn.


Trên thực tế, Chính phủ Việt Nam đã bỏ cấp phép biểu diễn cho các ca khúc ra đời tại miền Nam trước 1975 từ giữa tháng 12/2020, với nghị định 144, thay vào đó quản lý bằng hậu kiểm.


Tức là các ca sĩ, nhà tổ chức phải tự 'soi xét' xem bài hát mình lựa chọn có vi phạm 4 điều cấm, như "cấm chống phá Nhà nước", "cấm xuyên tạc lịch sử"…, trong nghị định hay không.


Giới chức Việt Nam nói Gia tài của mẹ bị cấm trong đêm Dấu chân địa đàng là do vi phạm hành chính. Thế nhưng các đêm nhạc của Khánh Ly ở TP.HCM và Hà Nội tới đây đều đã thông báo sẽ không có bài này trong chương trình.


'Quy trình' chọn bài cho Khánh Ly


Qua điện thoại sáng 27/6, ca sĩ Quang Thành, trợ lý của Khánh Ly nói với tôi: "Ca khúc Da Vàng dù ghi dấu tên tuổi Trịnh Công Sơn thì vẫn ở trong lòng khán giả thôi, không có cơ hội phổ biến do những ngăn cản trong ngoài, trước sau 1975.


"Đây không phải dòng nhạc người ta muốn nhắc nhớ. Các nhà tổ chức không muốn đụng vào những điều nhạy cảm nên không khuyến khích hát những bài này. Trừ đêm nhạc Khánh Ly tự làm cho những nhóm riêng".


Quang Thành cho biết ngay từ đêm diễn đầu tiên của Khánh Ly trong nước 9/5/2014, anh đã đưa vào những bài phản chiến đã được cấp phép như Xin cho tôi, Ca dao mẹ, Bà mẹ Ô Lý, Chờ nhìn quê hương sáng chói


"Có chăng giờ mình hát thêm những bài mình muốn, tự thay đổi tùy chương trình. Bài nào được duyệt, được phép phổ biến họ đưa lên cổng truyền thông thì mình cứ vào trong đó lựa mà hát, đừng tự làm khó mình," Quang Thành nói.


Anh khẳng định Khánh Ly không bao giờ yêu cầu được hát bài này bài kia mà chỉ hát những bài do BTC đưa ra. Việc xin cấp phép bài hát cũng do họ lo.


image015Nguồn hình ảnh, Nguyen Manh Ha


"Cô không như nhiều ca sĩ khác can thiệp quá nhiều vào khâu tổ chức. Việc ai nấy làm, cô chỉ lo sức khỏe và lo hát thôi", anh nói.


"Mình phải cân nhắc vấn đề âm nhạc chứ không phải về tư tưởng. Làm sao bài này liên quan bài kia để phối hợp với bên thiết kế, đạo diễn cho ra hiệu ứng sân khấu tốt nhất, cho khán giả đi xem có đủ màu sắc. Chứ mình không chủ trương tuyên truyền, hướng khán giả vào một cái gì cả".


Với mỗi điểm dừng, Khánh Ly sẽ hát với một khách mời khác nhau, như Mỹ Linh (Đà Lạt); Bằng Kiều, Tùng Dương (Hà Nội); Mỹ Tâm (Đà Nẵng), Cẩm Vân (TP.HCM)… "Từ đây đến hết chuỗi đều thay đổi khách mời để bà có kỷ niệm với đồng nghiệp, đàn em," Quang Thành cho biết.


Ở tuổi 77, Khánh Ly là ca sĩ người Việt duy nhất có một chuyến lưu diễn dài ngày qua nhiều tỉnh thành đến thế- điều mà nhiều ngôi sao giải trí hàng đầu trong nước cũng chưa dám thực hiện.


Chuyến xuyên Việt của Khánh Ly diễn ra trong bối cảnh sau dịch, rất nhiều chương trình ca nhạc bung ra tổ chức khắp nơi.


"Sự quan tâm dành cho cô lớn hơn trước nhiều, giống lần đầu về cách đây tám năm," Quang Thành nhận xét.


image017Nguồn hình ảnh, Nguyen Manh Ha


Mặc dù hạng vé cao nhất cho đêm diễn tại Nhà hát Lớn Hà Nội lên tới 5 triệu/vé, nhà tổ chức vẫn phải mở thêm một đêm nữa. TP.HCM hết vé sau 4 ngày rao bán, cũng phải bổ sung đêm thứ hai.


Quang Thành cho hay buổi diễn ngoài trời tại Đà Lạt bán 3 triệu/vé nhưng có người chậm chân sẵn sàng mua lại với giá 10 triệu. Nhà tổ chức Mây Lang Thang phải đóng thêm bục ở hai bên cánh để cung cấp thêm chỗ ngồi cho khán giả.


Riêng với buổi diễn sau 50 năm trở lại Cần Thơ (lần trước Khánh Ly và Trịnh Công Sơn đến đây hát tại trường học) dự kiến sẽ diễn ngoài trời cho 4.000 khán giả.


'Thủy chung' với Trịnh Công Sơn dù 'bị tẩy chay'


Cũng tại buổi gặp báo chí chiều 16/6, Khánh Ly khẳng định đã "thủy chung" với Trịnh Công Sơn suốt nửa thế kỷ qua: "Tôi không hứa gì với ông Sơn cả nhưng qua việc làm của tôi, tôi đã chọn ông Sơn.


"Cho dẫu là bây giờ mọi người bên Mỹ, Úc tẩy chay tôi vì tôi trở về Việt Nam, có tôi trong chương trình bên đó là họ biểu tình để tôi khỏi hát- tôi vẫn chọn ông Sơn.


"Vì tôi nghĩ lỡ rồi, mình lỡ yêu cái nhạc đó, mình lỡ quý trọng con người đó. Mình lỡ chấp nhận số phận của mình thì có gì lạ đâu, chẳng có gì mình phải bận tâm cả".


Khi tôi hỏi thêm về vụ khán giả ở Mỹ, Úc vẫn biểu tình chống Khánh Ly, qua điện thoại ngày 19/6, bà cho biết thêm: "Bây giờ thật ra họ không còn biểu tình nữa. Họ có thể điện thoại. Ví dụ các nhà thờ, nhà chùa điện thoại tới nhà tổ chức phản đối tại sao lại mời Khánh Ly…"


"Những gì mình làm thì mình phải chấp nhận. Ai yêu mình thì mình cám ơn, ai không yêu mình thì mình phải chịu thôi," Khánh Ly nói.


Chuyến lưu diễn Như một lời chia tay của Khánh Ly dự kiến sẽ chia làm nhiều đợt kéo dài cho tới hết năm. Để khỏi ảnh hưởng tới sức khỏe ca sĩ, các đêm diễn sẽ cách xa nhau.


Chẳng hạn 25/6, Khánh Ly hát ở Đà Lạt thì mãi tới 1/7 mới có buổi diễn tiếp theo tại TP.HCM. Tuy nhiên ngày 27/6, bà đã có buổi nói chuyện và giao lưu tại ĐH Dân lập Thăng Long ở Hà Nội. Dự kiến Khánh Ly sẽ đến thăm ĐH Hoa Sen (TP.HCM) và ĐH Tây Đô (Cần Thơ).


"Lần này, những hoạt động của chương trình thiện nguyện Vòng Tay Nhân Ái tập trung vào đối tượng sinh viên còn đang mơ mơ màng màng về Trịnh Công Sơn và Khánh Ly," Quang Thành cho hay.


"Chính bà sẽ đến và nói, thay vì các bạn chỉ xem phim, hiểu Trịnh Công Sơn là một cậu bé tung tăng. Cho các bạn thêm một góc nhìn về Trịnh Công Sơn qua gặp gỡ người thật việc thật. Còn cái phim đoàn làm phim đã nói là hư cấu, ai thích thì coi chứ cũng không nên bắt bẻ người ta nữa".


* Bài viết thể hiện quan điểm và văn phong riêng của tác giả Nguyễn Mạnh Hà từ Hà Nội


++++++++++++++++++++++++++++++++++


Gia tài của mẹ


03/07/2022


Trịnh Công Sơn từng được chọn làm biểu tượng trên Google. Sáng tác "Gia Tài Của Mẹ" vẫn còn bị cấm tại Việt Nam.


Ngoài bài “Gia Tài Của Mẹ” nhiều Ca Khúc Da Vàng khác của ông vẫn còn bị cấm. Chiến tranh chấm dứt gần một nửa thế kỷ, vậy mà nhạc Trịnh Công Sơn vẫn bị cấm, hòa bình thực sự vẫn chưa có, chia rẽ trong nước và hải ngoại vẫn tồn tại.


Nguyễn Quốc Khải

image019

Trong chuyến lưu diễn ca nhạc tại Việt Nam gần đây, Ca Sĩ Khánh Ly đã hát bài “Gia Tài Của Mẹ” của Trịnh Công Sơn tại Đà Lạt vào ngày 25-6-2022 trước số cử tọa gần 1,000 người. Theo Cục Nghệ Thuật Biểu Diễn thuộc Bộ Văn Hóa - Thể Thao – Du Lịch (VH-TT-DL), bài này nằm ngoài danh sách 24 bài đã đăng ký để xin phép trình diễn. Danh sách này bao gồm Tình Xa; Như Cánh Vạc Bay; Dấu Chân Địa Đàng; Như Một Lời Chia Tay; Rơi Lệ; Ru Người; Lời Buồn Thánh; Ngủ Đi Con; Người Con Gái Việt Nam Da Vàng; Kinh Khổ; Mây Hại Bên Ni Bên Nớ; Chờ; Tiếng Sáo Thiên Thai; Xin Cho Tôi; Và Con Tim Đã Vui Trở Lại; Ca Dao Mẹ; Xin Còn Gọi Tên Nhau; Bài Tình Ca Cho Em; Xa Em Kỷ Niệm; Còn Mãi Tìm Nhau; Xin Trả Nợ Người; Hẹn Hò; Cỏ Hồng; Thiên Thai.


Hơn thế nữa bài “Gia Tài Của Mẹ” còn bao gồm trong danh sách bị cấm bởi chính quyền Hà Nội nên ban tổ chức là công ty Mây Lang Thang đã bị Sở Văn Hóa - Thể Thao – Du Lịch tỉnh Lâm Đồng điều tra. Tại thời điểm này, không rõ cơ sở trung ương có quyết định nào khác không.


Chính quyền Hà Nội không cho phép hát bài “Gia Tài Của Mẹ” của Nhạc Sĩ Trịnh Cộng Sơn là một điều dễ hiểu, mặc dù trong thời đại kỹ thuật số, với Internet, Facebook, Youtube, Instagram sự cấm đoán thông tin nói chung không còn hiệu quả nữa.


Trong ca khúc “Gia Tài Của Mẹ”, Nhạc Sĩ Trịnh Công Sơn bốn lần "chửi" Tầu, chửi Tây mà không hề chửi Mỹ xâm lược đến một chữ. Trịnh Công Sơn cũng không hề ca ngợi cuộc chiến “giải phóng miền Nam” của cộng sản. Lê Duẩn từng nói không úp mở “Chúng ta đánh Mỹ là đánh cho Liên Xô và Trung Quốc.”


Trái lại, Trịnh Công Sơn coi chiến tranh Việt Nam là một cuộc nội chiến khốc liệt, dại dột, làm đất nước tan hoang. Đối với cộng sản, chiến tranh tại Việt Nam là một cuộc chiến chống xâm lăng.


Hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, một rừng xương khô
gia tài của mẹ, một núi đầy mồ.


Trịnh Công Sơn kêu gọi chấm dứt chiến tranh, quên hận thù.


Mẹ mong con chớ quên màu da
con chớ quên màu da, nước Việt xưa
mẹ mong trông con mau bước về nhà
mẹ mong con lũ con đường xa
ôi lũ con cùng cha, quên hận thù.


Sau khi chiến tranh chấm dứt, CSVN quyết tâm trả thù quân dân miền Nam, thực hiện chế độ vô sản chuyên chính trên toàn cõi Việt Nam với tin tưởng tuyệt đối rằng "Chủ nghĩa xã hội là con đường tất yếu. Chủ nghĩa cộng sản là tương lai tươi sáng của nhân loại." Rồi chỉ 17 năm sau chế độ cộng sản trên toàn thế giới xụp đổ không tốn một viên đạn. Việt Nam chính thức từ bỏ chế độ XHCN cộng sản vào năm 1986 và trở thành một nước tư bản sau khi đã hi sinh hàng triệu sinh mạng để tiêu diệt nó.


Báo nhà nước đã lên tiếng chỉ trích việc Khánh Ly hát bài “Gia Tài Của Mẹ” như sau:


“Thiết nghĩ các cơ quan chức năng cần phải có sự kiểm duyệt chặt chẽ về nội dung của các tác phẩm nghệ thuật trước khi phát hành cũng như trình diễn trước công chúng cũng như có chế tài xử phạt mạnh tay đối với hành vi sử dụng nghệ thuật để xuyên tạc lịch sử, chống phá Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa.”


“Về phía ca sỹ Khánh Ly, một người từng đứng giữa “Little Sài Gòn” tuyên bố “không bao giờ về Việt Nam kiếm tiền rồi lương tâm chống cộng luôn chảy trong máu tôi”… Giờ ở cái tuổi trên bảy mươi, được Đảng, Nhà nước tạo điều kiện trở về quê hương nên tập trung hát những ca khúc đúng nghĩa nghệ thuật và đừng đụng chạm gì đến lịch sử theo kiểu phiến diện vì đây là Việt Nam, là nơi lịch sử được giữ gìn, là nơi mà người Việt Nam đoàn kết đánh ngoại bang chứ không bao giờ là nội chiến.”


Theo bản tin ngày 30-6-2022 của Đài Á Châu Tự Do (RFA), Nghị Định số 144/2020/NĐ-CP của Cục Nghệ Thuật Biểu Diễn, thay thế Nghị Định số 79/2012/NĐ-CP sửa đổi bởi Nghị Định số 15/2016/NĐ-CP, đã không còn đòi hỏi giấy phép phổ biến những ca khúc sáng tác ở miền Nam trước 1975. Việc ngăn cấm trình diễn bài “Gia Tài Của Mẹ” là vi phạm tinh thần của nghị định nói trên và ảnh hưởng đến việc hòa giải dân tộc gần nửa thế kỷ sau khi chiến tranh Việt Nam chấm dứt.


Tuy nhiên, theo điều 10 của Nghị Định 144/2020/NĐ-CP, tổ chức biểu diễn nghệ thuật vẫn phải cần giấy phép của cơ quan có thẩm quyền của nhà nước. Đơn xin bao gồm kích bản, danh mục các tác phẩm và tác giả. Ca khúc “Gia Tài Của Mẹ” không có trong danh sách được cấp phép là trái với quy luật. Trong trường hợp này, hình phạt đối với cá nhân là 10 – 15 triệu đồng VN, và đối với tổ chức là 20 - 30 triệu đồng VN.


Nếu nội dung của chương trình biểu diễn xuyên tạc lịch sử, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, phủ nhận thành tựu cách mạng, … số tiền phạt sẽ là 25 – 30 triệu đồng đối với cá nhân và 50 – 60 triệu đồng đối với tổ chức, đồng thời những người vi phạm sẽ bị cấm hoạt động biểu diễn 6 – 12 tháng. Theo truyền thông quốc doanh, nội dung bài “Gia Tài Của Mẹ” xuyên tạc lịch sử dân tộc. Hiện nay Khánh Ly vẫn còn ở Việt Nam qua đến tháng 8 để trình diễn tiếp tại Hà Nội, Saigon, Đà Nẵng. Chưa biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.


Tin giờ chót của báo Tiền Phong vào ngày hôm nay, 1-7-2022, cho hay sau hai lần làm việc với Sở Văn Hóa - Thể Thao – Du Lịch tỉnh Lâm Đồng, công ty Mây Lang Thang đã nhận sai lầm trong việc tổ chức cuộc trình diễn ca nhạc cho Ca Sĩ Khánh Ly tại Đà Lạt và cam kết sẽ rút kinh nghiệm không để trường hợp tương tự xẩy ra trong tương lai. Công ty Mây Lang Thang chỉ bị cảnh cáo.


Ngoài “Gia Tài Của Mẹ”, Trịnh Công Sơn còn có một số bản nhạc gây ít nhiều tranh cãi tùy theo bạn ở phe nào trong cuộc chiến Việt Nam. “Hát Cho Người Nằm Xuống” là một trong những bản nhạc này. Trịnh Công Sơn sáng tác bài này vào tháng 5, 1968 để khóc cho người bạn văn nghệ vừa nằm xuống là Đại Tá Không Quân Lưu Kim Cương, chỉ huy trưởng yếu khu Tân Sân Nhất, bị tử trận trong đợt tổng tấn công Tết Mậu Thân đợt II của cộng sản vào phi trường Tân Sân Nhất.


“Anh nằm xuống cho hận thù vào lãng quên,
Tiễn đưa nhau trong một ngày buồn,
Đất ôm anh đưa vào cội nguồn,
Rồi từ đó, trong trời rộng, đã vắng anh,
Như cánh chim, bỏ rừng, như trái tim bỏ tình,
Nơi đây một lần, nhìn anh đến,
những xót xa đành nói cùng hư không!”



“Xin cho một người vừa nằm xuống,
thấy bóng thiên đường cuối trời thênh thang.”


Sau 30 tháng 4, 1975 thay vì phải đi học tập cải tạo, Trịnh Công Sơn bị đẩy đi nông trường lao động. Ngoài bài “Gia Tài Của Mẹ” nhiều Ca Khúc Da Vàng khác của ông vẫn còn bị cấm. Chiến tranh chấm dứt gần một nửa thế kỷ, vậy mà nhạc Trịnh Công Sơn vẫn bị cấm, hòa bình thực sự vẫn chưa có, chia rẽ trong nước và hải ngoại vẫn tồn tại.


GIA TÀI CỦA MẸ


Một ngàn năm nô lệ giặc tầu
một trăm năm đô hộ giặc tây
hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, để lại cho con
gia tài của mẹ, là nước Việt buồn.


Một ngàn năm nô lệ giặc tầu
một trăm năm đô hộ giặc tây
hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, một rừng xương khô
gia tài của mẹ, một núi đầy mồ.


Dạy cho con tiếng nói thật thà
mẹ mong con chớ quên màu da
con chớ quên màu da, nước Việt xưa
mẹ mong trông con mau bước về nhà
mẹ mong con lũ con đường xa
ôi lũ con cùng cha, quên hận thù.


Một ngàn năm nô lệ giặc tầu
một trăm năm đô hộ giặc tây
hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, ruộng đồng khô khan
gia tài của mẹ, nhà cháy từng hàng.


Một ngàn năm nô lệ giặc tầu
một trăm năm đô hộ giặc tây
hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của mẹ, một bọn lai căng
gia tài của mẹ, một lũ bội tình.


++++++++++++++++++++++++++++++++


Thực hư tour giã biệt của danh ca Khánh Ly


Thiên Anh


15/06/2022 Thanh Niên Online


Thông tin về tour xuyên Việt cuối cùng, cũng như sau đó diễn ở cả châu Âu, Úc, Mỹ của danh ca Khánh Ly với chủ đề Như một lời chia tay được chia sẻ trên mạng xã hội thời gian qua khiến người hâm mộ không khỏi thắc mắc: "nữ hoàng chân đất" sẽ giã biệt sân khấu?


Như một lời chia tay là chủ đề được danh ca Khánh Ly cùng ca sĩ Quang Thành, người đồng hành cùng bà, cân nhắc rất nhiều trước khi lựa chọn để đặt cho tour diễn năm 2022, cũng là tour xuyên Việt chính thức cuối cùng của bà trên quê hương.

image021

"77 tuổi, mình không thể chờ đợi điều gì xa xôi được. Nếu sau này có gặp lại, Khánh Ly có hát ở đâu đó, được mời tham gia chương trình nào đó tại quê nhà..., thì xem như là được thêm thôi". nscc


Có không ít khán giả, người hâm mộ khi nghe tên chương trình - Như một lời chia tay, đã bày tỏ rằng "sao buồn quá"; thậm chí có độc giả gọi đến tòa soạn để xác nhận thực hư tour diễn "chia tay" này của Khánh Ly.


Trả lời Thanh Niên, cũng là gửi đến người yêu mến tiếng hát và quan tâm đến chương trình, Khánh Ly bảo rằng: "Có nhiều cuộc hẹn đôi khi phải đợi cả hàng chục năm, cả 100 năm, vậy nên bây giờ nếu làm được gì cho nhau, ta hãy cố gắng làm tốt nhất khi có thể. Với sức khỏe và tinh thần còn cho phép ở tuổi 77 như tôi, với sự mong chờ được gặp lại nhau trên quê hương mình sau đại dịch, chúng ta hãy đón nhận nhau như một lời chia tay, như ông Trịnh Công Sơn đã nói, để nếu không có lần sau thì cũng không hối tiếc…".


Ca sĩ Quang Thành cũng cho biết: “Từ đầu năm nay, cô Khánh Ly đã nói với tôi: Thành à, làm được gì mình hãy làm ngay đi, như một lời chia tay. 77 tuổi, mình không thể chờ đợi điều gì xa xôi được. Nếu sau này có gặp lại, Khánh Ly có hát ở đâu đó, được mời tham gia chương trình nào đó tại quê nhà..., thì xem như là được thêm thôi”. Anh cho biết, đây là tour diễn cho chính gia đình Vòng tay nhân ái (mà lâu nay Khánh Ly đã đồng hành) cùng các đơn vị tổ chức ở từng địa phương kết hợp thực hiện; cùng nhân vật chính, mỗi tỉnh thành sẽ có những khách mời phù hợp.


image023Hát cùng Khánh Ly tại thành phố Đà Lạt vào ngày 25.6 là ca sĩ Mỹ Linh, Quang Thành, dẫn chuyện: Tùng Leo và Trác Thúy Miêu.  thiên anh.


Điểm mở đầu cho chuỗi live show Như một lời chia tay là Đà Lạt - nơi “nữ hoàng chân đất" gặp gỡ nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và đã bắt đầu sự nghiệp ca hát của mình. Kế đến, là TP.HCM, Hà Nội, Huế, Đà Nẵng … Mỗi nơi đi qua, Khánh Ly sẽ hát và có những hoạt động thiện nguyện cùng gia đình Vòng tay nhân ái; riêng tại TP.HCM, như Quang Thành cho biết, dự kiến chương trình sẽ đóng góp một phần nhỏ để gửi đến các em mồ côi vì đại dịch Covid-19..


Quang Thành thông tin thêm, sau tour diễn trong nước, dự kiến tháng 10 tới chương trình sẽ đến với khán giả ở châu Âu, tháng 11 là Úc và New Zealand, sau đó đầu năm 2023 sẽ thực hiện tại Mỹ.


"Tour diễn Như một lời chia tay cũng là chuỗi chương trình kỷ niệm 60 năm ca hát của Khánh Ly. Như cô nói, như một lời chia tay nhưng không phải chia tay sân khấu, mà ở tour diễn này, ở những live show của Khánh Ly, chúng tôi muốn làm những điều tốt nhất cho năm nay. Về sau Khánh Ly có thể hát nhưng chỉ trong chương trình thiện nguyện chứ không làm live show nữa", người đồng hành cùng Khánh Ly chia sẻ.


+++++++++++++++++++++++++++++++++


Khánh Ly và Vòng tay nhân ái ủng hộ 200 triệu đồng bảo trợ trẻ mồ côi vì Covid-19


Thiên Anh


02/07/2022 Thanh Niên Online


Trong đêm nhạc Như một lời chia tay tại sân khấu Idecaf, TP.HCM ngày 1.7, ca sĩ Khánh Ly cùng gia đình Vòng tay nhân ái đã ủng hộ 200 triệu đồng cho chương trình Cùng con đi tiếp cuộc đời (của Báo Thanh Niên) nhằm bảo trợ trẻ mồ côi do đại dịch Covid-19.


Hạnh ngộ khán giả Sài Gòn - TP.HCM trong chương trình Như một lời chia tay, ca sĩ Khánh Ly xúc động nói rằng: "Người ta chảy nước mắt khi rất buồn hoặc khi hạnh phúc quá lớn đến với mình. Tôi nghĩ là, bên cạnh tôi còn những kiếp người còn đau khổ hơn và cần đến chúng ta nhiều hơn. Cho nên cái vui, cái buồn hôm nay của tôi, cá nhân tôi thấy không đáng gì khi đã được quý vị ở đây, khán giả của tôi bù đắp rất nhiều...".


image025Khánh Ly với chiếc áo dài do chồng bà đặt may 20 năm trước. thiên anh


Và theo ca sĩ Quang Thành - người đồng hành cùng Khánh Ly, "trong lần trở về quê hương lần này, chúng tôi và gia đình Vòng tay nhân ái xin góp một chút sức, một chút tình của mình để chia sẻ với những mảnh đời thiếu may mắn, mồ côi vì đại dịch Covid qua chương trình Cùng con đi tiếp cuộc đời mà Báo Thanh Niên thực hiện".


image027"2 năm nữa thôi là tôi bước vào tuổi lão rồi, 80 rồi. Tôi không nghĩ mình có thể còn đứng trên sân khấu hát cho đến ngày hôm nay... thiên anh.


Sau chương trình Dấu chân địa đàng mở màn cho tour diễn xuyên kỷ niệm 60 năm ca hát của Khánh Ly, đêm nhạc tại TP.HCM ngày 1.7 cũng "cháy vé" từ rất sớm. Có thể thấy, lần trở về nào cũng vậy, khán giả, người hâm mộ vẫn luôn đón chào bà như lời ca bà từng thể hiện và nhắn nhủ: "Nếu có yêu tôi thì hãy yêu tôi bây giờ. Đừng đợi ngày mai...", luôn dành cho bà "một tấm lòng" thật đẹp, như câu hát bà luôn dành để khép lại mỗi buổi diễn của mình: "Sống trong đời sống cần có một tấm lòng. Để làm gì em biết không? Để gió cuốn đi, để gió cuốn đi…".


image029Khánh Ly gọi Quang Thành là con, xem anh như con của mình vì "có những việc tôi không thể làm được nếu không có con tôi giúp đỡ, và một trong những người con đó là Quang Thành" thiên anh.

Chia sẻ cùng khán giả, Khánh Ly nói: "Để chuẩn bị cho chuyến đi này, tôi tình cờ mở tủ áo của mình, thấy chiếc áo dài này. Chiếc áo tôi có đã 20 năm rồi mà chưa lần nào mặc. Và đây là chiếc áo chồng tôi đặt may cho tôi. Khi nhìn thấy chiếc áo, tôi lại nhớ ông Trịnh Công Sơn có nói: áo xưa dù nhàu cũng xin bạc đầu gọi mãi tên nhau...".


Trong sự xúc động cùng lời chào khán giả Sài Gòn - TP.HCM, bà thổ lộ rằng không biết mình vui hay buồn khi trở lại thành phố này. "Trong suốt hơn 2 năm qua, chúng tôi ở xa các anh chị, xa khán giả quê nhà nửa vòng trái đất, tôi trải qua những ngày tháng hồi hộp, lo âu vì không biết bao giờ mình có thể trở lại đây. Và khi trở lại đây rồi liệu mình sẽ còn được gặp những ai... Tại sân khấu này, chúng tôi hôm nay thiếu đi 2 người mà không bao giờ tôi nghĩ là chuyện đó có thể xảy ra. Nhưng tai họa đến thì mình không tránh được. Thật là ngậm ngùi...".


image031Bức tranh gạo của Khoa Đăng - cũng là người mến mộ Khánh Ly thực hiện để tặng bà. thiên anh.


Vậy nên khi tập chương trình ở sân khấu này, chỉ là tập thôi mà như bà nói, "tôi muốn chảy nước mắt, vì tôi nghĩ đến những người đã bỏ chúng ta đi và tôi nghĩ đến chính thân phận của mình... 2 năm nữa thôi là tôi bước vào tuổi lão rồi, 80 rồi. Nghe 80 tuổi mà tôi thấy lạnh hết cả người, tôi không nghĩ mình có thể còn đứng trên sân khấu hát cho đến ngày hôm nay. Cũng như khi tôi nhìn thấy chiếc áo dài trong tủ, tôi nhớ đây là kỷ niệm...".


Và, khán giả đến với Khánh Ly, đến với tiếng hát của bà cùng âm nhạc Trịnh Công Sơn hôm nay, có lẽ cũng là vì tất cả đã có cùng kỷ niệm, có một thời đã đi qua cùng nhau. Nên, hẳn là ai cũng nhẹ nhàng quên đi những dấu vết thời gian đã hằn trên tiếng hát.


"Ai cũng thương tôi cả, các anh chị, khán giả ở đây thương tôi, khán giả nửa vòng trái đất bên kia cũng ôm ấp tôi. 40, 50, 60 năm qua, mọi người đã chia sẻ cùng tôi từng giọt mồ hôi, từng giọt nước mắt; chia với tôi những đồng tiền mà quý vị kiếm được. Tôi muốn được chia tình yêu thương này ngày hôm nay, tại nơi này, đến tất cả mọi người. Vì đây là nơi tôi được lớn lên, là cái nôi cho tôi những ngày chập chững bước vào nghiệp dĩ. Chẳng bao giờ tôi quên con đường Lê Thánh Tôn (cũng là nơi sân khấu Idecaf tọa lạc), là nơi tôi đã gặp lại ông Trịnh Công Sơn - người đã cho tôi một đời cơm áo, một đời ân nghĩa, người đã cho tôi thành danh trước khi tôi thành nhân".


image033image035Biểu diễn cùng Khánh Ly là những nghệ sĩ đồng hành với chương trình Vòng tay nhân ái: Hồng Vân, Paolo Tuấn, Quang Thành, Hoàng Đức Huy và đặc biệt dịp này còn có ca sĩ hải ngoại Phương Hồng Ngọc - giọng hát nổi danh trên đài phát thanh Sài Gòn, cùng thời với Phương Hồng Quế... thiên anh.


Trong đêm nhạc, Khánh Ly cũng "nói rõ hơn với quý vị, các anh chị vì sao chủ đề là Như một lời chia tay. Là vì, tôi muốn chào các anh chị một lần, để lỡ sau này tôi không còn cơ hội đó nữa, thì khi ra đi tôi không nợ một lời chào. Xin cho phép tôi được chào các anh chị, để một ngày nào đó nếu ra đi tôi cũng sẽ rất bình an, như một lời chia tay...".


++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++


PHẦN 2


image037Trịnh Công Sơn và Khánh Ly – Đà Lat 1963. Ảnh tài liệu NET.


image039Khánh Ly
– nữ hoàng chân đất hát “Như một lời chia tay” tại vũ trường Majestic, Tp. Huntinton Beach, Quận Cam, nam California. Ảnh Lý Kiến Trúc 22/8/2004.


image041Băng rôn quảng cáo buổi hát của Khánh Ly treo tại ngã tư đối diện Vương Cung Thánh Đường Hà Nội ngày 9/5/2014. Ảnh Lý Kiến Trúc 10/5/2014.


Tùy bút “Bên đời hiu quạnh” của Khánh Ly

image043

Tôi không bao giờ nghĩ rằng có một lúc nào đó như lúc này, cuộc sống của ca sĩ Hải Ngoại và Việt Nam lại được mang ra mổ xẻ rạch ròi, tới tấp như thế. Có lẽ, trong đầu óc đơn giản của tôi, ca sĩ ở đâu cũng là ca sĩ…. Âm nhạc là một thứ ngôn ngữ đặc biệt chung cho mọi người, ở mọi nơi, mọi phía. Không có biên giới…. Nhạc đã được khẳng định như vậy, lẽ nào người hát lại bị loại ra ngoài.


Tôi không hề phân biệt ca sĩ trong hay ngoài nước. Có chăng, điều bị chỉ trích là cách sống của những người cùng chung một nghiệp dĩ ở hai bờ đại dương. Những ca sĩ lớn lên hay thành danh ở trong nước dường như không có một khái niệm nào về nghệ thuật và quá trình của lớp người đi trước họ cả một phần tư thế kỷ. Và cũng không ai nói cho họ nghe về một thời bình an, đẹp đẽ của sân khấu Miền Nam, trước mùa Xuân 75.

Chúng tôi, lớp người đã được quần chúng chấp nhận trước 75, thật sự đã trải qua bao nhiêu khó khăn, bằng chính năng khiếu của mình. Chỉ có một ít may mắn đủ trình độ văn hoá Đại học và tốt nghiệp Quốc Gia Âm Nhạc như Hoàng Oanh, Thanh Lan, Đức Huy, Quỳnh Giao, Mai Hương…. Còn lại, đa số chỉ đến Trung học, chưa bao giờ bước chân vào Quốc Gia Âm Nhạc. Lên sân khấu, với năng khiếu Trời cho và may mắn được chấp nhận.

Thời đó, ca sĩ rất ít và không phải bất cứ ai bước lên sân khấu, là đều được coi là ca sĩ…. Quần chúng phải chấp nhận. Các ca sĩ phải chấp nhận. Các trung tâm thâu băng, đĩa phải chấp nhận. Các đài phát thanh phải chấp nhận, chúng tôi mới có được… tạm coi như là ca sĩ và vẫn nằm trong sự kiểm soát, nghe ngóng, chăm sóc của các Trung Tâm mà trung gian là nhạc sĩ.

Chỉ một bài “Nỗi Buồn Hoa Phượng”, Thanh Tuyền lúc đó mới 15 tuổi đã trở nên mỏ vàng của Hãng đĩa. Chỉ với “Chuyện Một Chiếc Cầu Gảy” Hoàng Oanh, cô sinh viên văn khoa không hề thua kém Thanh Tuyền của trường Bùi Thị Xuân Đà Lạt. Không ai có thể hát lại chị Bạch Yến bài Đêm Đông. Không ai có thể làm xao xuyến người nghe như chị Lệ Thanh với Tà Áo Xanh của Đoàn Chuẩn. Chị Trúc Mai bài “Hàn Mặc Tử”. Chị Lệ Thu với Ngậm Ngùi và cô Thái Thanh gần như “độc quyền” nhạc Phạm Duy.

Không ai có thể thay thế ai. Vì sao thế, vì thời đó, các nhạc sĩ… đo ni may áo cho ca sĩ. Không thể trật đi đâu được và vì thế, bài hát làm nên ca sĩ. Trúng một cái, cả nhạc sĩ lẫn ca sĩ đều như sóng dội. Thời đó nhạc sĩ nhiều hơn ca sĩ. Ngoài công việc chính, họ chỉ chú tâm sáng tác và chọn những giọng hát hợp với bài hát. Phần chúng tôi, mỗi người có một chất giọng riêng. Nghe là biết ai ngay. Chúng tôi đủ thông minh để không giẫm chân người khác.


image045 Năm 69, ông Thiêng, ông Quân có 2 bài… hai bài này chỉ có Khánh Ly, đó là “Kinh Khổ” và “Trên Hoang Tàn Đổ Nát”…. Ông Minh Bằng giao cho tôi… “Người Thợ Săn Và Đàn Chim Nhỏ”. Kim Loan với “Căn Nhà Ngoại Ô”. Giao Linh với “Những Đóm Mắt Hoả Châu”. Phương Hồng Quế có bài “Giờ Này Anh Ở Đâu”. Mai Lệ Huyền và Hùng Cường có một loại nhạc riêng, quen gọi là nhạc kích động.

Chỉ hát một nơi với bài “Mùa Thu Cho Em”, Xuân Sơn đã làm bao người điêu đứng, chưa kể đến bài “Trăng Sáng Vườn Chè”- dẫu sau này Ái Vân dựng lại bằng nhạc cảnh – cũng không làm người nghe quên nổi Xuân Sơn. Carol Kim hát “Hãy Khóc Đi Em”. Ông Sơn bảo… chỉ có Carol Kim hát bài đó trội nhất… Duy Quang trình làng “Thà Như Giọt Mưa”. Elvis Phương bài “Vết Thù Trên Lưng Ngựa Hoang”… Còn ông Chế Linh thì bài nào vào tay ông là lập tức trở thành của ông.

10 năm đầu, tôi chỉ nhận được 2 bài hát của ông Sơn “Em Còn Nhớ Hay Em Đã Quên”, “Một Ngày Tôi Chọn Một Niềm Vui”. Cả hai đều bị giam, cấm phổ biến. Dĩ nhiên tác giả cũng không thể ngồi yên. Lý do đơn giản thôi… viết cho KL. Mấy năm sau đó, một bài hát nữa cũng của T.C.S bị dập, bài “Nhớ Mùa Thu Hà Nội”… cũng lại vì KL. Tôi nhận được bài hát từ những người vượt biển. Cũng khoảng thời gian đó, từ Pháp gởi qua cho tôi một số bài hát ký tên Hồng Ngọc, trong số đó có bài “Sài Gòn Niềm Nhớ Không Tên”. Thực tế bài hát đó có tựa nguyên thuỷ là “Nước Mắt Cho Sài Gòn”. Ông Võ Văn Ái đã đổi tựa và viết thêm lời hai, Hồng Ngọc là bút hiệu của Nguyễn Đình Toàn, và trong bài viết có câu “đâu rộn ràng giọng hát Khánh Ly”.

Nhưng phải nói rõ, ngay từ những ngày mới tới Mỹ, khi mà mọi người còn bị chia ra, sống riêng lẻ mỗi người một nơi, khó có thể tìm ra nhau từ những trang trại rộng lớn, nằm khuất sau những dãy núi cao mà ngay khi chạy qua trên các xa lộ, chúng ta không thể nhìn thấy được, “Sàigòn Ơi Vĩnh Biệt” của Nam Lộc đã được viết trong thời gian đó. Một ca khúc đơn giản xuất phát từ nỗi lòng của một người vừa rời xa quê hương. Không cầu kỳ văn hoa chải chuốt nhưng rất thật thà nói lên sự tiếc thương, nỗi đau xót và mơ ước ngày trở về, cho dẫu đã nói lên lời vĩnh biệt.

Đức Huy trình làng “Đường Xa Ướt Mưa” năm 1979 cùng lúc với Tùng Giang “Tôi Với Trời Bơ Vơ” và Nam Lộc “Người Di Tản Buồn”. Linh Giang “Tôi Muốn”. Phạm Duy “Nguyên Vẹn Hình Hài”, Hoàng Quốc Bảo “Mưa Trên Thành Phố Cũ”, Nguyễn Đức Nam với “Buồn Tháng Mưa”… trong khi đó nhạc Vàng ở VN bị xoá sổ. “Rơi Lệ Ru Người” viết từ năm 75 (khi nghe tin tôi chết trên biển) phải chờ đến năm 1992 khi gặp ở Canada, ông Sơn mới chép in cho tôi bài đó.

Giữa thập niên 80, một số ca sĩ ở VN mới được phép hát lại, nhưng vẫn chỉ loanh quanh ở những tỉnh nhỏ. Nhạc sĩ Trịnh Lâm Ngân từ Nhật Ngân lập đoàn gồm Duy Khánh, Nhật Trường, Thanh Lan… bữa đói, bữa no, ngủ đình, ngủ chợ, mong được hát cho nhiều hơn là kiếm miếng ăn dẫu rằng ai cũng đói. Nhã Phương và Bảo Yến nổi lên, rồi Ngọc Bích, Thanh Lan ở tù liên miên vì tội vượt biên. Nhưng một số ca sĩ may mắn hơn Thanh Lan là Lệ Thu, Ngọc Minh, Hoàng Thi Thao, Lê Uyên và Phương đã đi được. Thanh Tuyền, Giao Linh, Chế Linh cũng thoát. Vài năm sau đó có Thái Thanh đến Mỹ. Như thế, lớp ca sĩ cũ của chúng tôi còn ở VN là Hồng Vân, Lan Ngọc, Nhật Thiên Lan, Mộng Xuân Lan, Ngân Hà, Giang Tử, Anh Khoa… và rất nhiều nhạc sĩ.

Sau thời VN tưng bừng “mở cửa” rồi tưng bừng “khép lại”. Bài tình ca đầu tiên được viết ở trong nước, ra Hải Ngoại và lọt vào lỗ tai tôi là bài “Giọt Nắng Bên Thềm” rồi bài “Em Ơi Hà Nội Phố”, bài này, trong nước coi như… rửa mặt cho Hà Nội sau mấy chục năm. Và từ đó trở đi, nhạc tình được viết với tốc độ khá nhanh bởi những tác giả trẻ và xa lạ - ngoại trừ Quốc Dũng, Bảo Chấn và Bảo Phúc tung ra Hải Ngoại những khuôn mặt lạ, trẻ và một kiểu hát như nhau, chất giọng như nhau, đến nỗi có đôi khi chợt nghe, tôi không thể phân biệt ai là ai.

Tôi không nghĩ những bài hát được sáng tác ở trong nước là dở - có lẽ tại tôi bảo thủ quá chăng – nhưng với một thành phần nhạc sĩ đông đảo, sáng tác liên tục không ngưng nghỉ trong một môi trường thuận tiện, rộng lớn – 70 triệu người nghe. Nói thật lòng, tôi chỉ nghe được “Giọt Nắng Bên Thềm”, “Em Ơi Hà Nội Phố”, “Thuyền Và Biển”, “Phượng Hồng”, “Hà Nội Mùa Vắng Những Cơn Mưa”, “Tháng Tám Mùa Thu”, “Quê Hương”. Và chỉ có như thế (tôi không nói về nhạc T.C.S). Những bài hát khác không hề ở lại trong đầu tôi. Nó có một chút gì của Mỹ. Một chút gì của Nhật. Một chút gì của Tầu. Một chút gì của Đại Hàn. Một chút gì của Thái.Tất cả có chung một lối hoà âm.

Khoảng trong 2 năm đầu khi những bài hát ở VN tràn ra Hải Ngoại, nhiều người điên cuồng tìm mua nghe, tưởng như nhạc trong nước đã đè bẹp, giết chết nhạc Hải Ngoại phá nát thị trường băng nhạc ở đây. Bạn bè xôn xao hỏi. Tôi nói không bi quan cũng không chủ quan… rồi cũng qua nhanh như lửa rơm… Chỉ đơn thuần là ý nghĩ của tôi với những bài hát viết từ trong nước tôi đã nghe không phải một lần. Vả lại trong số những tác giả trẻ, có người tôi biết trước năm 75.

Các trung tâm cũng xôn xao. Tại sao thế nhỉ… Có nhiều TT ở đây phát hành băng đĩa VN cơ mà. Họ bán 10 đồng 3 cuốn CD rồi 10 đồng 4 cuốn. Nếu CD của chúng tôi bị in giả tại VN lan tràn từ Nam ra Bắc, từ hàng thịt chó tới hàng bún chả, đến phòng tắm hơi, đến những quán karaoke. Từ taxi đến xe đò thì tại sao ở đây không? Một cuốn master thực hiện ở VN giá thành không bao nhiêu và khi được tung ra thị trường thì lại không chỉ dành cho một TT nào mà là cho cả chục người, rồi ai muốn bán kiểu nào, giá nào thì bán.

Bà con mình vốn tính luôn thích của lạ. Lạ mà rẻ, ai lại bỏ qua nhất là nó lại mới lại lạ (như mấy ông chồng bị ăn mãi cơm nhà, quà vợ, nay bỗng thấy người lạ, dẫu không đẹp, cũng vẫn thèm). Bèn mua về nhà ngay - giống phong trào phim bộ năm nào – và mê ngay. Có lạ gì đâu, 27 năm nằm gai nếm mật xứ người, nghe chừng đó ca sĩ, thuộc mặt từng người, coi bộ cũng… mệt mỏi rồi. Thích là phải. Đương nhiên thôi. Bao lâu thì chưa biết nhưng cứ thích, cứ mua cái đã. Thị hiếu của quần chúng đối với một thị trường lạ, tưởng không cần phải bàn ra tán vào, dài dòng, mất thì giờ.

Hai năm trôi qua – như tình yêu vậy, không còn gì mới lạ nữa. Những bài hát theo gió cuốn đi.

Sau mùa Xuân năm 75, đồn rằng tất cả nhạc vàng đều bị thiêu huỷ, ai giữ trong nhà như giữ đồ quốc cấm. Sách, truyện cũng cùng chung số phận. Phim ảnh dù bị hủy hoại cũng còn những bản phụ ở nước ngoài. Mọi người bị lùa đi học tập cải tạo không hứa hẹn ngày trở về. Ca nhạc sĩ bắt buộc phải trình diện gọi là bồi dưỡng chính trị. Những tà áo xanh, đỏ rực rỡ bỗng nhiên biến mất, chỉ còn quần đen áo cánh trắng hoặc nâu cho đúng với tôn chỉ cách mạng. Bao nhiêu khuôn mặt xinh đẹp, nổi tiếng của Sài Gòn nay e dè nhìn nhau như thăm hỏi… Họ nói cái gì thế nhỉ… Người nói cứ nói, người ngồi nghe như vịt nghe sấm, lòng thì cứ như đi đẩu, đi đâu. Nghĩ đến bạn bè ai đi thoát, ai kẹt lại… cái gì đã xảy ra cho SàiGòn… cái người đang giảng giải cái gọi là Chủ Nghĩa Xã Hội kia là ai, ở đâu ra thế… tất cả bàng hoàng hoặc lo âu. Lo cho mình thì ít, cho gia đình thì nhiều bởi đa số ca nhạc sĩ đều có con em cha chồng là quân nhân, là có… nợ máu với nhân dân. Đã gọi là nợ thì phải trả nhưng trả thế nào đây?

Thật ra thì các ca nhạc sĩ không bị đày ải quá lâu với những chương trình bồi dưỡng chính trị. Họ khổ vì bị cấm hát. Suốt mấy năm trời cả miền Nam đều phải nghe một loại nhạc, một kiểu hát cùng một giọng giống nhau.

Những bài hát của miền Bắc mà dân Sàigòn phải nghe đã được sáng tác lâu rồi, giờ mới có dịp tung ra. Chỉ một loạt bài đó thôi sau năm 75, hầu như nhạc sĩ miền Bắc không viết loại nhạc ấy nữa vì người Sàigòn không muốn nghe. Nghe không vô cũng như họ phải chịu đựng những bảng hiệu tên đường ngô nghê, buồn cười, chẳng ra làm sao… đường Nguyễn Văn Bánh, đường Võ Thị Sáu… những người là ai… Khai quốc công thần của nhà Nguyễn chăng… Những bài hát cứ ồm ồm tra tấn lỗ tai người Sàigòn. Những con đường cũ làm cho người ta… khi hẹn nhau, ta lạc lối tìm… chắc cũng họp hành dữ lắm. Nghị quyết này, nghị quyết kia… tôi thấy thế này, tôi thấy thế nọ vân vân. Thanh Lan thành tích vượt biên nhiều quá. Cấm. Hồng Vân, Lan Ngọc tàn tích cũ. Cấm. Thế nhưng các tiếng hát miền Bắc lại không được Sàigòn chấp nhận. Bảo Yến và Nhã Phương lên tiếng đánh bạt các giọng ca… có dấm càng thêm chanh… Ngọc Bích cũng lên tiếng mạnh mẽ lẫy lừng một thời, cô là con gái của nghệ sĩ Ngọc Hùng, Ngọc Nuôi. Cô đã từng là giọng ca chính của ban nhạc The Crazy Dogs thì đương nhiên cô phải nổi bật.

Nhà nước cũng cho mời các nghệ sĩ nổi danh cũ, cho phép thành lập đoàn hát. Cho tập dượt tại nhà hàng Queen Bee. Có ban nhạc Shortguns, ông Lê Uyên Phương có Thái Thanh… Tập cho đã đến chừng phúc khảo ra mắt các quan to sừng dài thì… không đủ tiêu chuẩn (ông Lê Uyên Phương kể lại) thật cay đắng cho những tên mối lớn ở Saigòn. Ông Trịnh Công Sơn đi thực tập, học trồng sắn, trồng lúa, nuôi heo, ông đi theo con trâu ông chủ nhà tốt bụng cho mượn… tôi thấy chú tội nghiệp tôi thương, nơi đó là cả một bãi mìn, ngày mô cũng có người chết, chừ tôi cho chú mượn con trâu, chú cưỡi theo chân nó mà đi… Thời gian này, ông sáng tác bài “Mỗi Ngày Tôi Chọn Một Niềm Vui”… Mình cứ vừa cày ruộng, trồng khoai vừa hát cho mình nghe – có thế mới sống nổi chứ. Ấy thế mà bài hát bị cấm… Đất nước thống nhất rồi, anh không đủ vui hay sau mà phải tự chọn cho mình một niềm vui?

Sau khi đã giữ chân mấy trăm ngàn người trong trại cải tạo. Làm bà con ta điêu đứng sau mấy đợt đổi tiền. Nhạc tình bắt đầu ngoi ngóp bằng những bài hát. Nửa mùa, quốc không quốc, cộng không ra cộng. Loại nhạc thăm dò dư luận cấp lãnh đạo. Cửa đã hé mở đón Việt kiều hồi hộp về thăm dân cho biết sự tình. Thanh Lan vượt biển hoài mà đường đi không đến bèn leo lên sân khấu hát lại. Cẩm Vân hừng sáng với giọng trầm, ấm áp, rõ ràng. Hồng Hạnh giọng mỏng hơn nhưng xinh đẹp, song nghiệp hát không lâu dài. Các ca sĩ được chú ý vẫn là Nhã Phương, Bảo Yến, Cẩm Vân, thỉnh thoảng mới có đề cập đến Lan Ngọc, Hồng Vân, Anh Khoa. Nhạc sĩ Duy Hải qua đời, nhạc sĩ Nguyễn Trung Cang qua đời trong tù. Nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 gần như đóng cửa ở ẩn, không cộng tác với đoàn hát nào. Cô Thái Thanh, nhạc sĩ Hoài Trung bị cấm hát vĩnh viễn sau cái buổi phúc khảo tại nhà hàng Queen Bee. Một thời gian ngắn sau đó, nhạc sĩ Hoài Bắc vượt biên, nhạc sĩ Văn Phụng, cô Châu Hà cũng đi thoát….

Bài “Quê Hương” là bài tôi thích, bài “Thuyền Và Biển” do Cao Minh hát. Đùng một cái tôi thấy bà con trong và ngoài nước đua nhau hát… bằng lòng đi em… về với quê anh… nghe cũng có vẻ mời gọi lắm nhưng với tôi, nó có vẻ quê quê thế nào ấy. Bài “Ở Hai Đầu Nỗi Nhớ” ấy thế mà tôi lại nghe được. Thì ra “Thuyền Và Biển” thơ Xuân Quỳnh, nhạc Phan Huỳnh Điểu. “Ở Hai Đầu Nỗi Nhớ” của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý, tác giả bài “Dư Âm” ngày xưa…. Rồi sau đó là bông điên điển, là rau đắng, rau ngọt, rau mồng tơi. Lá sầu riêng, chôm chôm… thì thề… đi mô cũng nhớ về Hà Tĩnh… Quê hương nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi thành người. Tôi nghe mà còn khóc thì bảo sao bà con không đổ xô đi mua, không đè xấp, đè ngữa nhau giành chỗ trên những chuyến bay đi tìm những chùm khế ngọt. Đi để… thành người.

Sau đợt Cẩm Vân, Hồng Hạnh, Ngọc Bích, Nhã Phương, Bảo Yến là những Mỹ Linh, Thanh Lam, Hồng Nhung, Phương Thanh, Thu Hà, Trần Thu Hà là những ca sĩ, nghe nói có được đào tạo trường lớp hẳn hòi và những ca sĩ này sáng tạo ra một lối hát giống nhau nhưng không giống ai. Không giống ai là điều tốt bởi mỗi người phải có cái riêng của mình như các lớp ca sĩ trước. Thanh Tuyền cất tiếng hát là biết ngay Thanh Tuyền. Lệ Thu vừa… nắng chia nửa bãi…. thì đó là Lệ Thu… Em tan trường về, anh theo Ngọ về…. là cô Thái Thanh. Bang bang, em bắn ngay anh… là Thanh Lan. Những ca sĩ không qua một trường đào tạo nào, họ qua… trường đời và họ có cá tính, có cái chất giọng riêng để phù hợp với các bài hát các nhạc sĩ viết riêng cho họ.

Tôi thường hay bị… đố nhạc… Đố chị biết ai hát đấy… và bao giờ tôi cũng thua vì cùng trường, cùng thầy, cùng một cách đào luyện ca sĩ trẻ ở VN hát giống nhau. Bốn năm người hát mà nghe như chỉ một người. Trường lớp có cái hay mà cũng có cái dở và cái sai lại quá lớn. Chẳng còn biết ai là ai mặc dù họ hát vững, kỹ thuật cao, chất giọng tốt và khoẻ nhưng mà ai mới được chứ. Cái… là ai… mới quan trọng. Theo trường lớp để biết kỹ thuật trình diễn, học hát để biết cách hát, biết cách ngân, biết cách lấy hơi chỗ nào, biết cách nhưng sao cho đúng đó là chưa nói đến vấn đề thầm âm. Người ca sĩ phải có cái lỗ tai tốt, nghe nhạc mới chính xác, bát cũng bị chênh. Một người ca sĩ, ngoài tiếng hát nếu biết rõ về nhạc lý thì càng tốt, tốt lắm lắm (nếu không, trường nhạc mở ra để làm gì) như các chị Kim Tước, Mai Hương, Quỳnh Giao và bác sĩ Bích Liên.

Âm nhạc và nhất là các ca sĩ trình diễn không thể bị đóng khung bởi những điều trường lớp dạy. Khi đã có căn bản, phải tự mình tìm cho mình lối trình diễn riêng và sử dụng tiếng hát của mình theo lối riêng lợi điểm của các anh chị không giỏi nhạc… như tôi chẳng hạn. Ngoài các thầy cô ở trường, khi ra tranh đua với đời, ta cũng nên tìm một người thầy hướng dẫn cho mình con đường nào tốt nhất. Đôi khi người thầy đó không giỏi nhạc nhưng họ có cái lỗ tai của người nghe, cái nhìn xa trông rộng giúp cho ca sĩ chọn đúng bài, cách trình diễn và cách hát. Người thông minh có thể không cần ai giúp vẫn tìm được cho mình một đường riêng, tuy nhiên điều này hơi hiếm. Phần lớn, các ca sĩ sau khi tốt nghiệp thường tự cho mình là giỏi, không cần ai nữa. Điều này thì nhiều.

Tôi viết những cảm nghĩ của một người nghe nhạc chứ không phải của một ca sĩ có 40 năm trên sân khấu. Tôi cảm thấy một nỗi thất vọng mênh mang khi cứ tình cờ phải nghe… nghèo 1 rồi nghèo 2 (đến nghèo 3 là sạt nghiệp) … Chim sáo ngày xưa 1, rồi chắc chim còn bay nên lại… chim sáo ngày xưa 2, (nếu không có chim 3 thì có nghĩa con chim này đã nằm trên đĩa). Chim này bắt chước chim đa đa, chim đa đa... đi mất thì đừng trách chim. Tôi nghe ông Song Ngọc hát… ngày chị sinh ứ…ư trời cho tôi làm thơ…ứ ư nhưng chữ ứ… ư này tôi không dám viết ra sợ bà con mắng. Tôi nghe bạn bè bảo bài… Nếu anh nói yêu em là thật ra anh đang dối lòng… là lời của một bản nhạc Mỹ nhưng tôi chưa nghe, không dám bàn tới, tuy nhiên, đó là một bài hát thành công của Bảo Chấn. Trần Tiến tướng tá bậm trợn, to như một đô vật nhưng lại thương cho một lá Diêu Bông, lại thương cho tóc gió thôi bay, lại làm riêng một bài hát về ông TCS. Nhìn ông TCS ngồi cạnh Trần Tiến, tôi nghĩ, đúng là…ở hai đầu nỗi nhớ….

Thì cứ cho là vì sống xa quê hương vì sự sống, các nhạc sĩ ở Hải Ngoại cạn hứng không có sáng tác nào đáng kể. Điều đó lầm. Ông Lê Minh Hằng đó chi. Ông Tuấn Khanh đó chi. Nghe “Nỗi Niềm”, “Nhạt Nhoà” mà không ngây ngất sao, nghe “Dĩ Vãng” của TNS mà không ngẩn ngơ sao. Nghe “Người Di Tản Buồn” của Nam Lộc mà không chảy nước mắt sao. Nghe “Có Những Niềm Riêng” của Lê Tín Hương mà không ngậm ngùi sao. Nghe “Tôi Muốn Hỏi Vì Sao” của Diệu Hương mà không thương cảm sao. Nghe “Anh Đã Ngủ Yên Trên Quê Hương” của Trần Duy Đức mà không thấy lòng ??? ??? sao. Nghe “Đêm Nhớ Về Sài Gòn”, “Một Ngày Việt Nam - Những Bước Chân Việt Nam”, “Cám Ơn Anh”, “Cờ Bay Trên Phố Bolsa” của TrầmTử Thiêng mà không thấy xót xa sao. Nghe đi. Nghe “Ta Hát Tình Thương Về Biển Đông” của Trúc Hồ - Trầm Tử Thiêng để thấy tấm lòng VN ở Hải Ngoại lớn lao, bao dung và nhân hậu biết bao nhiêu. Nhạc hay là nhạc đến rồi ở lại trong lòng chúng ta. Ở đây, mọi người cần phẩm, không cần lượng. Đối với người nghe nhạc như tôi, nhạc thế mới xứng đáng gọi là nhạc phẩm.

Việt Nam trên 70 triệu người, có bao nhiêu nhạc sĩ sáng tác và những bài hát của họ giờ đi về đâu. Nhà nước vốn kỵ nhạc vàng, đốt sạch hết nhạc vàng năm 75 sao giờ đây lại cho… chim bay tùm lum, lại than nghèo chí chạp, lại khuyến khích nhạc sĩ lấy nhạc Thái Lan, Hồng Kông, Đại Hàn, Nhật Bản… viết lời Việt làm thành của mình, toàn những lời thương mây khóc gió, yêu thương vung vít. Tuổi trẻ VN bây giờ được quyền… bỏ học đi hát karaoke, không cần thi vẫn đậu. Cả nước được quyền xem phim bộ và nghe nhạc vàng… Là tại sao?

Nếu bây giờ có ai hỏi tôi rằng tuổi trẻ VN ở Hải Ngoại làm gì. Xin thưa… chúng nó đang ngồi trong thư viện. Tuổi trẻ ở trong nước đang làm gì. Xin thưa… chúng đang hát karaoke. Dĩ nhiên không phải các em nhỏ ở đây đều ở trong thư viện còn các em ở VN đi hát, hoặc đi chích hoặc ra trường rồi nhưng đang đi lang thang xin việc làm. Cái gì cũng có mặt trái của nó. Vì các anh chê chúng tôi nên nói… chơi cho vui. Nhạc các anh làm ra, bên này bán tự do 10 đô 4 cuốn, đổ đống ra, tha hồ mà lựa. Rồi 10 đồng 5 cuốn, mua về nghe không hay, không thích. Dụt. Coi như mất 2 tô phở.

Nhạc của chúng tôi lọt được về VN thật là thiên nan vạn nan, bài nào không có lợi, chủ tiệm băng bèn cắt, bỏ vào đó một bài khác. Bìa băng và tựa băng đổi luôn và như thế, làm sao người nghe có thể nghe được bài hát có giá trị. Các anh chơi như thế là không công bằng, không fair, hoặc là các anh… rét, không muốn phổ biến những bài hát đó. Ở Hải Ngoại chúng tôi có một dúm người, các anh có hơn 70 triệu dân. Chúng tôi không sợ nhạc của các anh làm ảnh hưởng đến đời sống của chúng tôi, sao các anh sợ.

Các bạn của tôi giờ không ngại gì nữa. Nhạc Việt bây giờ là nhạc… lai căng (chính báo của Đảng đã than vãn việc này).

Tôi mơ ước được nghe lại những sáng tác đầy sáng tạo và đẹp đẽ của các nhạc sĩ ở trong nước cũng như chúng tôi ưu ái tiếng hát của các ca sĩ ở Việt Nam.


Khánh Ly


++++++++++++++++++++++++++++++++++


Khánh Ly ‘lần đầu hát lại tại Sài Gòn’


  • BBC 17/9/2016


image047Image caption Danh ca Khánh Ly sẽ cất tiếng hát mở màn chương trình ‘Vòng tay nhân ái - Khánh Ly và bạn hữu’ diễn ra vào đêm 18/9/2016 tại khách sạn Equatorial Saigon.


Danh ca Khánh Ly dành cho BBC Tiếng Việt cuộc phỏng vấn riêng trước đêm diễn "lần đầu tiên tại Sài Gòn sau 30/4/1975".


Nữ danh ca trình diễn trong chương trình ‘Vòng tay nhân ái - Khánh Ly và bạn hữu’ diễn ra vào đêm 18/9 tại khách sạn Equatorial Saigon.


Bên cạnh Khánh Ly, chương trình còn có sự góp mặt của các ca sĩ Lệ Thu, Tuấn Ngọc, Hồng Vân, Nhật Hạ, Hồng Nhung và Quang Thành.


Khánh Ly dự kiến sẽ hát những tình khúc trước 1975.


Sau chương trình, bà sẽ đóng góp cho quỹ tái thiết Nhà thờ Đức Bà cũng như Trung tâm nuôi dưỡng nghệ sĩ nghèo, nhà hưu dưỡng của Nữ tu Mân Côi…


Hôm 17/9, trả lời Ben Ngô của BBC Tiếng Việt, danh ca Khánh Ly nói: “Tôi không diễn tả được cảm xúc của mình lúc này.”


“Ngày mai, tôi xem như hành trình ‘Huế - Sài Gòn - Hà Nội‘ của mình trọn vẹn, vì ước nguyện du ca ba miền đã đến được những nơi cần phải đến.”


Tôi tin mình không làm được những việc vĩ đại, nhưng tôi đã cố gắng đem lời ca tiếng hát đến gần những số phận không may, góp phần san sẻ những mất mát của họ.danh ca Khánh Ly


“Show diễn ngày mai nói muộn cũng không muộn, sớm cũng không sớm.”


“Chúa, Đức Mẹ cho bao nhiêu thì mình có được bấy nhiêu.”


“Tôi nghĩ rằng đời mình do Chúa, Đức Mẹ dẫn dắt, dẫu có gian nan thì luôn tin rằng mình luôn được bình an.”


'Thanh đạm'


“Hôm nay, tôi vừa đi viếng mộ nhạc sĩ Trịnh Công Sơn về. Ông Sơn là người tôi nhớ nhất và là một trong những lý do chính khiến tôi muốn trở lại Sài Gòn.”


“Ngày trước, ông dặn tôi sống với một tấm lòng và tôi lúc nào cũng gắng sống theo lời ông.”


Nữ danh ca nói thêm: “Bên cạnh ông Sơn, tôi còn muốn thực hiện ý nguyện của chồng tôi trước khi mất là đến gần những người không may mắn, giúp họ có được nụ cười trên môi.”


image049Image copyright Facebook Quang Thanh Image caption Danh ca Khánh Ly trong một chuyến đi từ thiện tại Việt Nam


“Ơn trên cho tôi còn khỏe để đi theo chương trình ‘Vòng tay nhân ái’ đến những nơi mà người ta bỏ quên, không ai nghĩ tới”.


“Hành trình đó một mình tôi không dám làm nếu không có sự giúp sức của ca sĩ Quang Thành, bà Xuân Hòa - chủ phòng trà Tiếng Xưa và những anh chị em ca sĩ, Công giáo, Phật giáo khác.”


Trả lời câu hỏi: “Bà nghĩ gì về những ý kiến phản đối bà quay trở về hát tại Sài Gòn”, danh ca đáp: “Ở đâu, thời nào cũng vậy, có người ủng hộ và cũng có những người không thích mình.”


“Tôi tin mình không làm được những việc vĩ đại, nhưng tôi đã cố gắng đem lời ca tiếng hát đến gần những số phận không may, góp phần san sẻ những mất mát của họ.”


Trong cuộc phỏng vấn với BBC Tiếng Việt, Khánh Ly cũng bày tỏ mong muốn “những ca khúc ‘Da vàng’ của Trịnh Công Sơn sớm được cất lên trở lại trên quê hương”.


Bà cũng cho hay: “Cuộc sống của tôi bây giờ thanh đạm, ăn khoai sắn không phải vì nghèo mà muốn sống đời nhẹ nhàng”.


“Ở tuổi 72, tôi cũng muốn ngỏ lời xin lỗi đến những ai cảm thấy tôi đã làm gì phật ý họ”, danh ca Khánh Ly nói với BBC.
10 Tháng Mười Một 2022(Xem: 1537)