Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận "Khát khao hướng tới vô tận"

26 Tháng Sáu 201312:00 SA(Xem: 7294)

RFI Thứ tư 19 Tháng Sáu 2013

 

''Hướng tới vô tận'': Cuốn sách mới của nhà thiên văn Trịnh Xuân Thuận

desir_dinfini

Trọng Thành

''Désir d’infini'' (Hướng tới vô tận), cuốn sách mới nhất của nhà thiên văn học Trịnh Xuân Thuận, vừa ra mắt bạn đọc. Cuộc truy tầm ''cái vô tận'' hết sức kỳ lạ, gian truân và đầy bất trắc chủ yếu diễn ra trong nền khoa học phương Tây, nhưng không chỉ ở phương Tây và không chỉ trong địa hạt khoa học, như cuốn sách cho thấy.

Những ai có một tuổi thơ mơ mộng được hướng cái nhìn lên bầu trời cao, hay được chìm vào cái thế giới kỳ diệu của những con số… ắt hẳn đều trải qua cảm giác đứng trước mênh mông vô hạn. Một số người sau đó trở thành nhà khoa học, thành nhà thiên văn nghiên cứu về vũ trụ bao la hay nhà toán học làm việc với thế giới của hình và số… Tuy nhiên, rất ít người trong số các nhà khoa học tiếp tục để tâm sức theo đuổi cái khát vọng hướng đến vô tận, từng lóe lên thời thơ ấu. Ông Trịnh Xuân Thuận là một trong số những người hiếm hoi như vậy.

Là một nhà vật lý thiên văn học có nhiều đóng góp trong nghiên cứu về các thiên hà, đặc biệt với việc phát hiện ra I Zwicky 18, một trong các thiên hà trẻ nhất vũ trụ (cùng với nhà khoa học Ukraina Yuri Izotov), Trịnh Xuân Thuận còn có một đam mê riêng, mà ông đeo đuổi từ hàng chục năm nay : viết sách phổ biến khoa học. Năm 2012, toàn bộ các tác phẩm phổ biến khoa học của ông được trao tặng giải thưởng Prix mondial Cino del Duca, giải thưởng quốc tế rất có uy tín dành cho các nhà văn, nhà khoa học viết bằng tiếng Pháp của Viện Pháp - Institut de France. Trước đó, năm 2009, ông cũng nhận được giải thưởng cho các tác phẩm phổ biến khoa học : Giải Kalinga của Unesco.

Nhà vật lý thiên văn đại học Virginia (Hoa Kỳ) đã cho ra đời 12 cuốn sách về thiên văn học viết cho đại chúng bằng tiếng Pháp, được dịch ra nhiều thứ tiếng, mà đa số trong đó đã đến với độc giả Việt Nam quê hương ông, đặc biệt qua các dịch phẩm như : « Giai điệu bí ẩn. Và con người đã tạo ra vũ trụ » in lần đầu 2001 (nguyên bản 1988), « Trò chuyện với Trịnh Xuân Thuận » (Un astrophysicien : entretiens avec Jacques Vauthier) 2001 (1992), « Hỗn độn và hài hòa » 2003 (1998), « Cái vô hạn trong lòng bàn tay. Từ Big Bang đến Giác ngộ » 2005 (2000) (Trò chuyện của Trịnh Xuân Thuận với nhà sư Matthieu Ricard), « Nguồn gốc - nỗi hoài niệm về những thuở ban đầu » 2006 (2003), « Những con đường của ánh sáng » 2008 (2007)...

ban_do_bau_troi_sao_cua_thomas_digges

Bản đồ bầu trời sao của Thomas Digges (1546-1595), nhà toán học và thiên văn học Anh. Một trong những người đầu tiên hình dung ra bầu trời vô tận.

Theo Wikipedia

« Désir d’infini. Des chiffres, des univers et des hommes » (tạm dịch là « Hướng tới vô tận » theo như tác giả, hay cũng có thể là « Khát khao vô tận » để chuyển dịch được rõ hơn từ « désir » [ham muốn] trong tiếng Pháp) là cuốn sách mới nhất của Trịnh Xuân Thuận, do nhà xuất bản Fayard ấn hành, vừa ra mắt bạn đọc. Trong cuốn sách này, nhà thiên văn học đưa công chúng đến với các tri thức về khoa học vũ trụ hình thành nên qua nhiều thế kỷ tìm kiếm, cũng như các phát hiện mới đây, xoay quanh một chủ đề trung tâm : sự truy tầm « cái vô tận ». Cuộc truy tầm hết sức kỳ lạ, gian truân và đầy bất trắc chủ yếu diễn ra trong nền khoa học phương Tây, nhưng không chỉ ở phương Tây và không chỉ trong địa hạt khoa học, như cuốn sách cho thấy.

Trong số các nghiên cứu mới, « Hướng tới vô tận » dành nhiều trang cho việc mô tả và tranh luận với các lý thuyết đa vũ trụ (multivers), mới nổi lên từ vài thập niên gần đây. « Đa vũ trụ » là giả thuyết nghiên cứu được một số nhà khoa học kỳ vọng sẽ mang lại những thay đổi cách mạng cho ngành vũ trụ học sau nhiều thập kỷ nữa, tương tự cuộc cách mạng Copernic trước kia.

Bên cạnh đó, nhà khoa học đã dành phần cuối tác phẩm để giải bày với công chúng những câu hỏi đầy ưu tư của ông về các vấn đề tối hậu của thế giới tự nhiên như : nguồn gốc và tương lai của vũ trụ hay các vấn đề đạo đức – đạo lý trong một thế giới nhân sinh, mà ở đó cái vô tận hay cái bất định có xu hướng trở thành một ám ảnh thường trực. Có độc giả cho rằng, để hiểu được « Hướng tới vô tận » cần đọc các tác phẩm trước đó của Trịnh Xuân Thuận, bởi cuốn sách mới này của nhà vật lý thiên văn đề cập đến rất nhiều vấn đề, từ nhiều góc nhìn khác nhau.

« Désir d’infini » của Trịnh Xuân Thuận nhắc chúng ta nhớ đến tác phẩm ra đời hơn nửa thế kỷ trước của nhà triết học và sử học khoa học người Pháp gốc Nga Alexandre Koyré « From The Closed World To The Infinite Universe/Từ thế giới đóng cho đến vũ trụ vô tận » (1957) (được dịch sang tiếng Pháp với tên gọi « Du monde clos à l’univers infini » [1962]), phục dựng lại những diễn biến lớn của cuộc cách mạng khoa học ở Châu Âu thế kỷ XVII-XVIII, với những mối quan hệ vô cùng phức tạp giữa khoa học, triết học và thần học.

Một trong những điểm độc đáo trong « Hướng tới vô tận », cũng như nhiều tác phẩm của Trịnh Xuân Thuận, là khát khao tìm kiếm các đối thoại giữa khoa học vật lý thiên văn với các truyền thống triết học tâm linh, đặc biệt là triết học Phật giáo, giữa thế giới khoa học dựa trên những gì quan sát và kiểm chứng được với thế giới của trực giác, trải nghiệm, niềm tin hay các ý niệm thuộc lĩnh vực siêu hình.

Trịnh Xuân Thuận thường xuyên nhấn mạnh đến sự độc lập của ông với tư cách một nhà nghiên cứu và ông không để cho bất cứ một tiên nghiệm triết học (a priori philosophique) nào ảnh hưởng trực tiếp đến công việc này, cho dù, đời sống tâm linh là không thể thiếu được với ông, giúp ông sống tốt hơn, quan hệ tốt hơn với xung quanh (« Le cosmos et le lotus », tr. 258). Khẳng định mình là người theo Phật, Trịnh Xuân Thuận cũng không ngừng đối thoại hay tranh luận với những nguyên lý hay tín điều của truyền thống triết học tâm linh này và dường như sẵn sàng để sang một bên tín lý nào không thỏa mãn các đòi hỏi của tư duy.

Tiếp cận về mối quan hệ giữa khoa học và triết học – tâm linh, mà Trịnh Xuân Thuận vén lên, rất được chú ý. Năm 2009, nhà xuất bản Albin Michel ra cuốn « Le Monde s’est-il crée tout seul ?/Thế giới liệu có thể tự mình hình thành hay không ? », đưa ra sáu tiếp cận khác nhau về lĩnh vực nằm ở ranh giới giữa khoa học và triết học này. Trịnh Xuân Thuận là một trong sáu người trả lời phỏng vấn nhà báo Patrice van Eersel, cùng với các nhà khoa học như giải Nobel hóa học người Bỉ gốc Nga Ilya Prigogine, hay nhà triết học – vật lý sinh học Pháp Henri Atlan, chuyên gia về các hệ thống tự tổ chức…

Từ thế giới các thiên hà xa xôi, cái nhìn của nhà thiên văn hướng về Trái đất. Một trong những điều khiến lương tri ông nổi sóng là thái độ vô trách nhiệm của các tác giả những phát minh tân kỳ, được sử dụng vào các mục tiêu gây thảm họa cho con người, tàn phá hành tinh Xanh. Ông viết : « […] một trong những nghĩa vụ thiêng liêng của nhà khoa học là phổ biến các phát hiện của mình, thông tin đến công chúng tri thức của mình, và báo động với công chúng về những nguy cơ của các ứng dụng nguy hiểm » (« Le cosmos et le lotus », tr. 250). Trong phần cuối « Hướng tới vô tận », Trịnh Xuân Thuận quan tâm đến một vấn đề mới : « sociologie de l’immortalité » (xã hội học về sự bất tử), hay nói cách khác những ưu tư của ông trước tham vọng của con người hiện đại muốn trẻ mãi không già. Độc giả có cảm nhận một đối thoại của ông với các nhà nghiên cứu về xã hội và về con người trong xã hội sẽ mở ra những chân trời mới.

Đầu tháng 6/2013, Giáo sư Trịnh Xuân Thuận đã nhận lời mời của RFI. Sau đây mời quý vị nghe phỏng vấn của RFI Việt ngữ với nhà thiên văn học Trịnh Xuân Thuận.

Trịnh Xuân Thuận : « (…) Cái khái niệm vô tận vào toán học một cách vững chắc nhờ công trình của ông Georg Cantor. Nhưng mà vẫn còn nhiều vấn đề toán học về vô tận vẫn chưa giải hết. Mấy cái vấn đề đó rất là khó khăn, thành ra nhiều người, như là ông Georg Cantor (1845-1918), hay ông Kurt Godel (1906-1978) làm việc về khái niệm vô tận đó, thì hai người lúc chết đi thành điên hết. Vì vậy, tôi cũng không hiểu lúc mình nghĩ một cách sâu xa về vô tận nó có làm cho trí óc mình điên không ? Cái trí óc mình là một cái fini, hữu hạn… Khi con người nghĩ đến vô tận có thể đưa đến một cái lo lắng nào đó. (…)

nha_toan_hoc_georg_ferdinand_ludwig_philipp_cantor

Nhà toán học Georg Ferdinand Ludwig Philipp Cantor - Người chinh phục cái vô tận

Wikipedia

Thiên văn học hiện nay nói là vũ trụ mình sẽ giãn nở mãi mãi, nó có thể thành vô tận. Có những giả thuyết khác, thì nói là mình ở trong một vũ trụ gọi là ‘‘brane’’, sau đó có một vũ trụ khác, khác với vũ trụ của mình, cũng ở trên ‘‘brane’’. Sau đó hai vũ trụ đụng nhau, thành làm ra một Big Bang mới, gọi là vũ trụ chu kỳ, tuần hoàn. Cái đó mình chưa biết thật sự. Cái khổ trong mấy lý thuyết này là (…) không bao giờ mình quan sát được để kiểm định. (…) Đối với tôi, đấy là siêu hình học, chứ không phải là vật lý học. Các đài thiên văn học chỉ nhìn được vũ trụ của mình thôi không bao giờ nhìn được vũ trụ khác (…).

Tôi nghĩ cái này (cái vô tận) không thể kiểm định được. Cho nên tôi gọi cái đó là ‘‘đánh cuộc siêu hình’’, tức là tôi nghĩ là chỉ có một cái vũ trụ. Cái vũ trụ đó mình có thể quan sát được. Thì hiện giờ cái vũ trụ đó nó sẽ giãn nở đến vô tận (…) ».

Giáo sư Trịnh Xuân Thuận cho chúng tôi biết cuốn sách "Désir d'infini" đã được nhà xuất bản Trẻ (TP HCM) mua bản quyền, hy vọng trong một hai năm tới sách sẽ tới tay độc giả Việt Nam. Chúng tôi cũng mong sẽ lại có dịp được chuyển tiếng nói của Giáo sư đến quý thính độc giả

Xin cảm ơn Giáo sư Trịnh Xuân Thuận đã dành thời gian cho Tạp chí Khoa học của RFI, cảm ơn sự theo dõi của quý vị./

sao_bien

Sao biển

nhat_thuc

Nhật thực

mot_thien_thach_khong_lo_sap_sua_hon_phot_qua_qua_dat

Một thiên thạch khổng lồ sắp sửa “hôn phớt qua” quả đất

12 Tháng Mười 2014(Xem: 6895)
Virus Ebola lại được phát hiện ở người vào đầu năm 2014, tại Guinea, rồi Liberia. Sau đó, virus lan truyền tại Sierra Leone để trở thành ổ dịch lớn nhất trong lịch sử và tại miền tây Châu Phi. Tháng 05/2014, Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố dịch bệnh Ebola là một vấn đề y tế khẩn cấp quốc tế.
30 Tháng Chín 2014(Xem: 6468)
Reuters, trích từ thống kê chưa đầy đủ của chính quyền Nhật ngày hôm nay 29/09/2014, cho biết đã xác định ít nhất 10 người chết thêm vào con số 36 nạn nhân được cho là đã thiệt mạng trong vụ núi lửa Ontake bất ngờ hoạt động trở lại hôm 27/9. Trong khi đó chiến dịch cứu hộ chiều nay đã phải tạm ngừng.
18 Tháng Chín 2014(Xem: 6466)
Những người thợ mỏ ở Nam Phi vừa tìm được viên kim cương 232 carat mà các chuyên gia cho biết có thể trị giá lên tới 15 triệu USD. Công ty Petra Diamonds có trụ sở ở London cho biết viên kim cương được tìm thấy ở mỏ Cullinan của công ty này ở vùng đông bắc Pretoria.
09 Tháng Chín 2014(Xem: 7398)
Khoảng 77 triệu năm sau khi bị chôn vùi trong một trận lũ quét, một trong những sinh vật to lớn nhất từng sống trên trái đất đã được các nhà khoa học tại Đại học Drexel ở thành phố Philadelphia (Mỹ) tìm thấy.
10 Tháng Tám 2014(Xem: 7206)
Với những bằng chứng hóa thạch mới nhất và công cụ phân tích được cải tiến, một nhóm các nhà khoa học đã đạt được đồng thuận về nguyên nhân khiến khủng long bị diệt vong. "Một tiểu hành tinh khiến chúng diệt vong, nhưng có lẽ nó đâm xuống vào thời điểm đặc biệt xấu," nhà cổ sinh vật học Steve Brusatte thuộc Đại học Edinburgh, trưởng nhóm nghiên cứu, cho biết.
04 Tháng Tám 2014(Xem: 6969)
Bưu điện Hoa Nam ngày 3/8 dẫn lời các học giả Trung Quốc, Philippines và Đài Loan nhận định rằng, nguy cơ của 1 cơn sóng thần rất lớn ở Biển Đông đang bị các bên liên quan đánh giá thấp, thậm chí bỏ qua do những tranh chấp về chủ quyền và hàng hải trong khu vực.
21 Tháng Bảy 2014(Xem: 6503)
Tổng thống Richard Nixon chào đón các phi hành gia trở về. Từ trái: Neil Armstrong, Michael Collins và Edwin "Buzz" Aldrin.
29 Tháng Sáu 2014(Xem: 6553)
Sức ép của các láng giềng Thái Lan, Cam Bốt và Việt Nam như đã có hiệu quả. Nhân cuộc họp vào hôm qua 26/06/2014 tại Bangkok của Ủy hội sông Mêkông, Lào đã tuyên bố sẽ thực hiện thủ tục tham khảo ý kiến các láng giềng đối với dự án đập thủy điện Don Sahong mà họ muốn xây dựng trên sông Cửu Long.
20 Tháng Sáu 2014(Xem: 7228)
Hai con hổ bị vứt khỏi xe tải đã hồi tỉnh và rất hung dữ Bốn ngày sau khi bị những người đi trên chiếc xe tải lạ vứt lại trong đêm, hai cá thể hổ Đông Dương mới hết thuốc mê và ăn uống trở lại, chúng tỏ ra rất hung dữ.
06 Tháng Ba 2014(Xem: 6641)
Trong thời gian gần đây, tốc độ Bắc Cực tan băng hết sức nhanh chóng khiến lục địa trắng với nhiều tài nguyên dưới lòng biển trở nên mảnh đất thèm muốn đối với nhiều quốc gia, nhiều tập đoàn công nghiệp. Tuy nhiên, việc Bắc Cực tan băng nhanh chóng cũng mở ra một cơ hội chưa từng có cho sự phát triển của nhiều loại vi trùng nguy hiểm cho tính mạng của các loài động vật biển và có thể cho cả con người.
20 Tháng Hai 2014(Xem: 6333)
Thành phố Mỹ Chicago đã phải hứng chịu bão tuyết và gió lạnh vào đầu năm 2014 khiến cho nước cũng phải đóng băng.
09 Tháng Giêng 2014(Xem: 6849)
Núi lửa Sinabung tại Indonesia phun những đám mây khí nóng và tro bụi vào không khí trên đảo Sumatra ngày hôm nay làm hàng chục ngàn người phải sơ tán.
19 Tháng Mười Hai 2013(Xem: 7122)
Chính tại đây, chính quyền Việt Nam có kế hoạch xây dựng nhiều nhà máy điện hạt nhân trong thời gian hơn hai thập niên tới, trong đó hai nhà máy hạt nhân đầu tiên tại Ninh Thuận dự kiến sẽ được khởi công vào năm 2014. Dự án hạt nhân tại miền Trung Việt Nam gây nhiều lo ngại trong giới chuyên gia, trí thức và dân chúng.
09 Tháng Mười Hai 2013(Xem: 6799)
Nếu mọi việc tốt đẹp thì năm ngày nữa « Thỏ Ngọc » của Trung Quốc sẽ đáp xuống mặt trăng, chậm hơn Mỹ Nga khoảng 40 năm. Phi thuyền Hằng Nga số 3 củaTrung Quốc đã được phóng đi vào sáng hôm nay mang theo xe thám hiểm địa hình tự động được đặt tên là « Ngọc Thố » phân tích địa chất và gửi hình ảnh ba chiều về trái đất từ khu vực « cầu vòng » còn bí ẩn.
14 Tháng Mười 2013(Xem: 6327)
Công ty Mars-One của Hà Lan cho biết, có hơn 200 ngàn người, thuộc 140 quốc gia, đăng ký lên sao Hỏa, chấp nhận một đi không trở lại và sống những ngày còn lại của mình trên hành tinh này.
23 Tháng Chín 2013(Xem: 6423)
Hơn 200,000 người từ khắp thế giới đã đăng ký xin trở thành những người lập cư đầu tiên trên sao Hỏa, theo Mars One, một tổ chức phi lợi nhuận nói rằng họ sẽ thành lập một khu định cư vĩnh viễn cho người trên hành tinh đỏ vào năm 2023.
16 Tháng Năm 2013(Xem: 6665)
Thượng tuần tháng 06/2012, nhà vật lý thiên văn Trịnh Xuân Thuận đã từ Mỹ đến Paris nhận Giải thưởng Prix Mondial Cino Del Duca do giới Hàn lâm Pháp trao tặng. Trước đó, ông đã ghé Làng Mai - miền tây nam nước Pháp - thuyết trình về Khoa học và Phật giáo, đồng thời đối thoại với Thiền sư Nhất Hạnh về cái nhìn của đạo Phật đối với khoa học.