Xã hội dân sự và đảng chính trị - Nhu cầu phối hợp để xây dựng dân chủ
Trần Diệu Chân
24 tháng 6, 2014
“Trong tình hình đất nước Việt Nam chúng ta ngày nay, những người tham
gia đấu tranh – qua hình thức xã hội dân sự (XHDS) hay đảng chính trị (ĐCT) –
hầu hết là những người lý tưởng, sẵn sàng hy sinh hạnh phúc cá nhân cho đại
nghĩa. Lãnh đạo Hà Nội sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để triệt tiêu các đoàn thể
không nằm trong khuôn khổ của chế độ, nên những người có lòng đối với dân tộc
và đất nước càng phải đoàn kết, gắn bó với nhau hơn bất kể phương thức đóng góp
cho đại cuộc là XHDS hay ĐCT.
Đừng để chế độ độc tài hay một vài kẻ, vì tham vọng quyền lực cá nhân, lợi
dụng tâm lý “sợ/ghét chính trị” để bài bác và chia rẽ giữa những người cùng một
tấm lòng vì tổ quốc.”
Trong xu hướng dân chủ hóa toàn cầu ngày nay, vai trò của xã hội dân sự (XHDS) được nhắc đến như một “thế trận” cần thiết để chuyển hóa các chế độ độc tài sang dân chủ, đặc biệt là tại Đông Âu cách nay hơn 2 thập niên và mới đây tại Bắc Phi. Tuy nhiên, bên cạnh các chuyển hóa này, vai trò của những lực lượng chính trị, cụ thể là các đảng phái chính trị đã góp phần không nhỏ trong việc thể chế hóa nền tảng dân chủ và ngăn chận sự hồi sinh của các đảng Cộng sản độc tài.
Bài nghiên cứu này muốn nhấn mạnh đến sự phối hợp không thể thiếu giữa XHDS
và các đảng chính trị để xây dựng và củng cố dân chủ trong cả hai hoàn cảnh độc
tài và tự do.
Trước hết, XHDS là gì?
Theo định nghĩa hẹp, Xã Hội Dân Sự (XHDS) bao gồm các tổ chức phi chính phủ (non-governmental organization, NGOs), phi lợi nhuận (non-profit organization, NPOs), phi đảng phái, và thường là các tổ chức thiện nguyện, tranh đấu và bênh vực cho một lý tưởng nào đó trong xã hội.
Trong định nghĩa rộng hơn, XHDS là tất cả các tổ chức nằm ngoài nhà nước và doanh nghiệp (thị trường); và bao gồm cả các nhóm nhắm tới quyền lợi riêng tư như công đoàn, hiệp hội các chuyên gia, phòng thương mại. Cũng có quan niệm cho là XHDS bao gồm các doanh nghiệp đặc biệt như truyền thông, trường tư và các hiệp hội “vì lợi nhuận”.
1. Tầm quan trọng của XHDS trong mọi cơ chế chính trị
XHDS là những tổ chức do người dân tự nguyện lập ra, tự trang trải về tài chính, không hưởng lương hoặc trợ cấp của nhà nước. Các tổ chức xã hội dân sự không chỉ nhằm phục vụ các nhu cầu dân sinh, mà còn can thiệp vào những ảnh hưởng chính trị để bảo vệ quyền con người và các phúc lợi, ổn định chung.
Trong môi trường độc tài, XHDS giúp khởi sự những thay đổi nhỏ gắn liền với đời sống của người dân, và từng bước chuyển quyền tự quyết vào tay người dân, và làm giảm dần quyền lực của chế độ độc tài toàn trị. Xã hội dân sự có thể bắt đầu một quá trình chuyển hóa dân chủ; nhưng chỉ có các lực lượng chính trị với sự hỗ trợ của XHDS, mới có thể củng cố một hệ thống dân chủ và thể chế hóa một quá trình chính trị dân chủ.
Đây là lý do tại sao cần phải có một mối quan hệ lành mạnh giữa xã hội dân sự và các đảng chính trị - với sự hợp tác, nhưng ở một khoảng cách - để thực hiện được mục tiêu phục vụ cho toàn xã hội mà không bị chính quyền, qua đảng của mình, chi phối.
Trong môi trường dân chủ, XHDS giúp tạo điều kiện để thực hiện các quyền tự do chính trị và sự tham gia của các cá nhân trong tiến trình dân chủ, liên kết các cá nhân với nhau và vận động họ tranh đấu cho những quyền lợi chung một cách hiệu quả. XHDS cũng giúp quân bằng quyền lực của chính phủ để ngăn ngừa độc tài và tha hóa, đồng thời giúp chính phủ hiểu rõ nguyện vọng của người dân mà đáp ứng và làm tròn trách nhiệm phục vụ dân.
Nhiều chuyên gia đã lưu ý rằng XHDS là nơi mà "vốn xã hội (social capital)" được xây dựng để duy trì nền dân chủ, quân bình lại với quyền lực nhà nước, phát hiện tình trạng lạm quyền nếu có, và buộc nhà nước phải thực hiện đúng Hiến Pháp. XHDS cũng là nơi mà các giá trị quan trọng như hợp tác, thỏa hiệp, và sự tin tưởng được phát triển để đưa đến một nền dân chủ ổn định. Do đó, xã hội dân sự là một trong ba "chân kiềng" của chế độ dân chủ: xã hội dân sự, kinh tế thị trường, nhà nước pháp quyền.
2. Tầm quan trọng của Đảng Chính Trị - không thể thiếu trong các xã hội dân chủ
Đảng chính trị (ĐCT) là một phần quan trọng của xã hội vì giúp hình thành một cơ chế chính trị để thực thi nguyện vọng của người dân trong môi trường dân chủ, và của một thiểu số trong môi trường độc tài. Ảnh hưởng của đảng chính trị rất phổ biến trong tất cả các giai đoạn hình thành của tiến trình dân chủ, và cực kỳ quan trọng giống như các tổ chức xã hội dân sự.
Không có nền dân chủ nào tồn tại mà không cần đến sự hoạt động của các đảng phái chính trị. Đảng chính trị là nhịp cầu nối kết cử tri, nhà nước và cơ cấu. Như Seymour Martin Lipset đã viết: “Đảng chính trị không thể thiếu tới độ không thể nào tưởng tượng ra một nền dân chủ hiện đại mà không có nó”.
Đảng chính trị đóng một vai trò quan trọng trong việc tuyển dụng và lựa chọn ứng cử viên cho cuộc bầu cử, hình thành và duy trì các chính phủ, và thành lập chính sách. Đảng chính trị cũng có thể đóng một vai trò kết nối trong xã hội bằng cách huy động cử tri, tổng hợp và diễn đạt các lợi ích xã hội, và củng cố tính hợp pháp của hệ thống chính trị.
3. Nhu cầu sinh hoạt độc lập và phối hợp giữa XHDS và ĐCT
a/ Nhu cầu độc lập giữa XHDS và ĐCT:
Vì ĐCT là phương tiện đưa đến sự hình thành của chính quyền, do đó cần phải có
sự độc lập giữa hai thực thể này để các tổ chức của XHDS không bị thao túng hay
lệ thuộc vào ĐCT hay chính quyền (thí dụ như lệ thuộc tài chánh, nhân sự ...) .
Tuy nhiên, một cá nhân sinh hoạt trong một đảng phái vẫn có nhu cầu sinh hoạt
trong các tổ chức XHDS, và đó là quyền công dân trong một đất nước tự do (thí
dụ, một chính trị gia hay một đảng viên của một ĐCT vẫn có thể là hội viên của
một hội ái hữu, từ thiện, tôn giáo, văn hóa...).
Mầm mống chia rẽ, phân hóa, tạo nghi ngờ là từ phía chính quyền độc tài. Báo cáo phát triển con người của Liên Hiệp Quốc năm 2002 đã xem xét đặc biệt đến sức mạnh của các nền dân chủ trên toàn thế giới, và cảnh báo về sự phát triển của “xã hội phi dân sự” (XHPDS), bao gồm các nhóm lợi ích và “XHDS do nhà nước điều hành” (“government operated non-governmental associations”, GONGOs). Các tổ chức XHPDS này giả danh hoạt động cho dân chủ, nhưng mục đích thực sự là chống dân chủ; tham gia trà trộn vào các tổ chức để tạo nghi ngờ và lấy tin cho chính quyền độc tài.
Cũng có khuynh hướng là các nhà hoạt động trong XHDS, nhất là để chuyển hóa thể chế độc tài sang dân chủ, đã tự thành lập ra ĐCT hoặc tham gia các ĐCT để tham dự vào guồng máy chính quyền thời hậu độc tài khi họ thấy đóng góp được hữu hiệu hơn trong guồng máy trực tiếp điều hành đất nước hoặc thành lập các chính sách.
b/ Nhu cầu phối hợp giữa XHDS và ĐCT:
Nhu cầu độc lập giữa XHDS và ĐCT không có nghĩa là không có sự phối hợp làm việc cho mục tiêu chung, nhất là trong các quốc gia độc tài. Sự đoàn kết giữa các tổ chức XHDS với nhau, với các ĐCT, và giữa các ĐCT với nhau là một nhu cầu tối cần để tạo sức mạnh sinh tồn và chống lại guồng máy bạo lực độc tài. Nếu không có sự phối hợp giữa các đảng phái chính trị và xã hội dân sự, công dân cuối cùng sẽ trở nên vỡ mộng với tiến trình chính trị và có thể bị quy phục bởi các nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa mị dân.
Khoảng cách giữa các bên và xã hội dân sự đã dẫn đến một hiện tượng mà một nhà khoa học chính trị Georgia, ông Ghia Nodia, gọi là "XHDS tự mê", đặc trưng bởi một thái độ chống chính trị cực đoan, coi chính trị như một cái gì đó bẩn thỉu, và đối lại, chỉ có các tổ chức XHDS NGOs là trong sạch, lý tưởng.
Các tổ chức chính trị, theo ông Nodia nhận xét, sẵn sàng đáp trả lại việc tự nhận ưu việt đạo đức của các NGOs bằng cáo buộc chính các NGOs là những kẻ cơ hội chủ nghĩa tham lam đuổi theo tài trợ phương Tây, hoặc là những kẻ lý tưởng hời hợt, nói rất nhiều mà làm chẳng được bao nhiêu, huyên thuyên về các nguyên tắc chung chung nhưng hoàn toàn lạc quẻ đối với thực tế chính trị.
Hai thái cực suy nghĩ xấu cho nhau này dễ bị hai thành phần lợi dụng để làm lợi cho chính họ: đó chính là chế độ độc tài đương quyền và những thành phần cơ hội chủ nghĩa, mị dân. Chế độ độc tài lạm dụng để chia rẽ khối chống đối, trong khi kẻ mị dân thì muốn lợi dụng danh nghĩa chống độc tài nhưng “phi chính trị” hoặc “phi đảng phái” để chiêu dụ và thu tóm quyền lực.
Lý do chính giúp "cuộc cách mạng hoa hồng" tại
4.Những bài học từ các xứ vừa thoát khỏi ách độc tài
Quan sát các quốc gia độc tài và vừa thoát độc tài, các nhà nghiên cứu đã rút ra những bài học như sau:
* Cần phải đoàn kết giữa tất cả các lực lượng chống độc tài. Đây là bài học đầu tiên và quan trọng nhất; không có chỗ cho sự chia rẽ trong phe đối lập; không có chỗ cho một vị cứu tinh dân tộc, không có chỗ cho bất khoan dung, bao gồm cả đối với những người làm việc với chế độ. Đảng chính trị và các tổ chức xã hội dân sự cần phối hợp với nhau để giúp xóa bỏ độc tài và xây dựng một chế độ dân chủ.
*
Trong nhiều trường hợp, chế độ độc tài có thể bị sụp đổ trong khi “chủ nghĩa
độc tài” vẫn còn tồn tại.
* Một xã hội dân chủ cần một nhà nước dân chủ. Trong đó, vai trò của các đảng chính trị rất quan trọng để đào tạo cán bộ trong guồng máy chính quyền hướng tới mục tiêu dân chủ. Mặt khác, cả đảng chính trị lẫn xã hội dân sự có trách nhiệm thúc đẩy giáo dục công dân để có cử tri tốt hầu đưa tới các cuộc bầu cử tốt.
* Các đảng chính trị gần gũi hơn với các quá trình ra quyết định chính trị, đó là lý do mà một số người cho là sự tồn tại của ĐCT là quan trọng hơn sự tồn tại của các tổ chức xã hội dân sự. Đối với những người khác, sự hiện diện của cả hai là cần thiết, như là sự đồng tồn tại của nền “dân chủ đại diện” (Representative democracy = ĐCT) và nền “dân chủ tham gia” (Participatory democracy = XHDS). Nên duy trì tinh thần của sự đồng thuận và hợp tác lâu dài giữa các đảng chính trị và các tổ chức xã hội dân sự, một sự tương tác hỗ trợ, bổ xung cho nhau.
* Quốc tế nên gia tăng quan tâm đến mối tương quan nên có giữa các tổ chức xã hội dân sự và các đảng chính trị. Theo đó, Liên Hiệp Quốc cần cải tổ để có một chính sách thích hợp.
* Nhân quyền là lãnh vực đang được thế giới quan tâm và đề cao ở khắp nơi. Nhưng nhân quyền chỉ có thể phát triển tối hảo khi các tổ chức xã hội dân sự và các đảng phái chính trị có những chương trình hợp tác chặt chẽ để cổ võ và ngăn chận mọi chủ trương bóp chết quyền con người.
* Trong các xã hội chuyển tiếp, mà theo định nghĩa là chưa có một mạng lưới mạnh mẽ của các tổ chức xã hội dân sự, hợp tác quốc tế có thể giúp rất nhiều để ngăn chặn chủ nghĩa cá nhân trong giới lãnh đạo.
5. Kết luận:
Nhận thức quan trọng nhất là đảng phái chính trị và các tổ chức xã hội dân sự đều cần thiết cho dân chủ; mỗi thực thể có một vai trò đặc biệt và sự hợp tác giữa họ là cách tốt nhất để góp phần gia tăng dân chủ. Họ là đồng minh, không phải kẻ thù, trong việc thúc đẩy sự thay đổi dân chủ.
Các cơ chế quốc tế như European Union (EU) và United Nations (UN) có thể đóng góp vào mục tiêu này bằng cách hỗ trợ các dự án nhằm thúc đẩy sự phát triển liên kết giữa các tổ chức NGO, các đảng phái, và thậm chí cả các tổ chức nhà nước.
Chỉ cần hoạt động trong một nhà nước độc tài thì tự động hầu hết các tổ chức XHDS đã nhuốm màu sắc chính trị. Để tồn tại, một số tổ chức NGO phải dựa vào sự hỗ trợ tài chính từ phương Tây. Hỗ trợ này được thúc đẩy chủ yếu bởi mục tiêu chính trị, chẳng hạn như mang lại dân chủ hay cởi mở hóa không khí chính trị bị đàn áp tại các quốc gia độc tài - ngay cả khi sự hỗ trợ dành cho các nhóm hoàn toàn xa cách với chính trị.
Ngày nay, hỗ trợ của EU hay UN cần được hướng tới thúc đẩy sự hợp tác giữa các tác nhân chính trị và xã hội dân sự. Việc đẩy mạnh xã hội dân sự trong khi lại coi thường các đảng chính trị là tạo ra một sự mất cân bằng nguy hiểm bằng cách tăng nhu cầu thay đổi (từ XHDS) mà không tăng cường phương tiện có thể cung cấp nhu cầu thay đổi, đó chính là các đảng phái chính trị.
Trong tình hình đất nước Việt Nam chúng ta ngày nay, những người tham gia đấu tranh – qua hình thức xã hội dân sự (XHDS) hay đảng chính trị(ĐCT) – hầu hết là những người lý tưởng, sẵn sàng hy sinh hạnh phúc cá nhân cho đại nghĩa. Lãnh đạo Hà Nội sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để triệt tiêu các đoàn thể không nằm trong khuôn khổ của chế độ, nên những người có lòng đối với dân tộc và đất nước càng phải đoàn kết, gắn bó với nhau hơn bất kể phương thức đóng góp cho đại cuộc là XHDS hay ĐCT. Đừng để chế độ độc tài hay một vài kẻ, vì tham vọng quyền lực cá nhân, lợi dụng tâm lý “sợ/ghét chính trị” để bài bác và chia rẽ giữa những người cùng một tấm lòng vì tổ quốc./
Nguồn tham khảo:
1. Bozóki, András. Political Parties and the Prospects for Democracy.
http://www.unc.edu/depts/europe/conferences/parties/papers/bozoki_constitution2.pdf
2. Carothers, Thomas. Civil Society. 1999-2000
http://carnegieendowment.org/pdf/CivilSociety.pdf
3. Charnysh, Volha Civil Society and Political Parties: Together
While Apart. December 10, 2012
http://belarusdigest.com/story/civil-society-and-political-parties-together-while-apart-12401
4. Dippell, Matt . The role of Civil Society and Political Parties in a
Democracy. February 18, 2000,
https://www.ndi.org/files/1005_ww_civilsocpolparties.pdf
5. Gerrits, André – The
6. Gershman, Carl . The Relationship of Political Parties and Civil Society. March 17, 2004. The National Endowment for Democracy
http://www.ned.org/about/board/meet-our-president/archived-remarks-and-presentations/031
+++++++++++++++++++++
Chống nội thù hay ngoại xâm trước?
Trần Diệu Chân
Câu hỏi này được đặt ra trong hoàn cảnh ngặt nghèo của đất nước chúng ta hiện nay vì chính chế độ “hèn với giặc, ác với dân" này là đầu mối cho ngoại xâm. Họ đã:
* Bán rẻ lương tâm với Bắc Triều để tìm đồng minh chiến lược trong cuộc chiến “nhồi da xáo thịt” Bắc-Nam/Quốc-Cộng trước năm 1975 (1945-1975), và bây giờ để duy trì quyền lực độc tôn trên đất nước. Họ đã dâng hiến biển, đảo Tổ Quốc cho giặc, Hán hóa đất nước và nhu nhược trước những gây hấn của kẻ thù.
* Ngăn chặn sức bật cứu nước của toàn dân khi trấn áp các cuộc biểu tình chống Trung Quốc xâm lược, và bỏ tù người yêu nước. Chưa kể đến tội hủy hoại mọi tiềm năng chiến đấu của dân tộc sau gần 4 thập niên bần cùng hóa đất nước trong một chủ thuyết ngoại lai, phi nhân và ngu xuẩn.
Nhưng nếu chúng ta dồn nỗ lực để dẹp sạch “nội thù”, thì liệu có tạo ra hoàn cảnh thuận lợi cho ngoại xâm tiến tới không? Những Lê Chiêu Thống, Trần Ích Tắc tại Bắc Bộ Phủ sẽ có dịp “cõng rắn cắn gà nhà” không? Đợi dẹp xong nội thù thì có thể ngoại xâm đã thực hiện được mưu đồ ăn cướp một phần lớn hay ngay cả toàn phần các vùng thuộc chủ quyền đất nước?
Do vậy, thực tế nhất là chúng ta phải làm cả hai việc song song:
1. Toàn dân “phất cờ khởi nghĩa” không chờ đợi sự “cho phép” hay “lãnh đạo”, vốn chẳng hề có, của lãnh đạo đảng CSVN.
2. Với chính nghĩa sáng ngời của dân tộc, những người nào trong hàng ngũ cai trị hiện nay còn thực tâm yêu nước chắc chắn sẽ bước qua phía nhân dân để cùng bảo vệ quê hương. Trong khí thế này của toàn dân và tình trạng ngặt nghèo của họa xâm lăng, thành phần lãnh đạo nào tiếp tục đi ngược với lòng dân chắc chắn sẽ bị đào thải.
3. Đây là cơ hội bằng vàng cho chế độ đã làm quá nhiều điều sai trái với dân tộc có cơ hội “đoái công chuộc tội”, tái tạo lại tư duy cũng như cách hành xử của mình để được cùng đi với dân tộc. Mong là tinh thần bất khuất của dân tộc có thể “cảm hóa” được những người lầm đường, lạc lối. Nếu không, chắc chắn họ sẽ bị đào thải.
Cũng có người âu lo rằng nếu toàn dân cùng với chế độ hiện nay “bắt tay” chống quân xâm lược và sau đó dân tộc Việt Nam chiến thắng, rồi những kẻ cầm quyền và hệ thống cai trị độc tài hiện nay sẽ lại vin vào “hào quang chiến thắng” của toàn dân để áp đặt tiếp thể chế toàn trị của họ lên đất nước, nhất là trong tay của họ vẫn còn công an và quân đội, thì sao?
Trước hết, như đã đề nghị ở trên, dân tộc chúng ta không hề muốn "bắt tay" với những kẻ thân Tàu đang ngồi ở ghế cai trị và nay đang lo chống đỡ cho Bắc Kinh. Dân tộc chỉ đón nhận những người còn lòng yêu nước và đặt vận mạng đất nước lên trên hết. Hơn thế nữa, nỗi âu lo nêu trên, trong thực tế sẽ không còn, nhất là ở thời điểm hiện nay!
Cuộc đấu tranh của dân tộc để giành lại quyền làm chủ đất nước trong nhiều thập niên qua, kinh nghiệm của thế giới, và với các phương tiện truyền thông hiện đại ngày hôm nay cùng họa xâm lược đang đe dọa đã đánh thức cả nước về:
- Hiểm họa độc tài – dù dưới hình thức nào đi chăng nữa.
- Nhu cầu dân chủ hóa và canh tân đất nước.
- Hiểm họa ngoại xâm và Hán hóa
- sẽ luôn chờ chực nếu Việt
Từ những ý thức này, mọi thành phần dân tộc - kể cả hàng ngũ đảng viên Cộng sản - sẽ không để yên cho độc tài ngự trị. Đặc biệt, trong nỗ lực chung vai sát cánh để chống ngoại xâm, đại khối dân tộc sẽ phải đứng chung về một phía, để lằn ranh giữa dân tộc và thiểu số độc tài bán nước, cơ hội chủ nghĩa trở nên rất rõ, rất đậm. Đây chính là cơ hội để toàn dân sàng lọc: Thiểu số nào manh tâm lợi dụng lòng yêu nước để thực hiện tham vọng quyền lực của riêng mình sẽ bị lật tẩy và đào thải./
