Obama ở xa còn Nga ở gần

Nguyễn Giang

bbcvietnamese.com

BBC - thứ sáu, 21 tháng 2, 2014

Hơn một tuần qua, đợt bạo lực “tồi tệ nhất châu Âu kể từ cuộc chiến Balkans” đang diễn ra ở Kiev chiếm trọn nhiều mặt báo quốc tế.

'Xin đừng lấy tôi', người Ukraine ôm bí ngô theo phong tục trả quà đính hôn tới Sứ quán Nga

Đến ngày 21/2/2014, sau đợt quân đội dùng súng bắn tỉa giết người biểu tình và phe đấu tranh cũng bắn lại cảnh sát làm chừng 80 người chết cả hai phía, tình hình tuy tạm yên chờ bầu cử mới nhưng vẫn chưa rõ sẽ ra sao.

Bức tranh Ukraine cũng không phải chỉ có hai màu đen trắng.

Không thể nói phiến diện rằng phe biểu tình thì tốt, chính phủ thì xấu, châu Âu hay Hoa Kỳ luôn đúng và Nga thì sai bởi còn có nhiều yếu tố lịch sử, địa lý và dân tộc đan xen trong chuyện Ukraine.

Trên thực tế biểu tình ở Ukraine chỉ là sự bùng phát ra ngoài của xung khắc nội bộ ở một xã hội đang đứng ở ngã ba đường.

Giới trẻ và người dân phía Tây Ukraine hướng về EU, Hoa Kỳ nhưng láng giềng sát nách họ lại là Nga.

Di sản của quá khứ cũng đang tiếp tục tác động đến tâm tư người dân ở quốc gia 45 triệu dân, thu nhập trên 3000 USD đầu người một năm này và thể hiện ra trong các đợt biểu tình.

Địa chính trị Ukraine

Mario Platero viết trên một tờ báo ÝIl Sole-24 Ore, đã mô tả chính xác câu chuyện Ukraine như sau:

"Với ông Obama và một nước Mỹ mệt mỏi năm 2014, Ukraine chỉ là một vấn đề xa xôi "

"Với ông Putin và Nga, việc kiểm soát toàn diện Ukraine là vấn đề chiến lược sống còn, với ông Obama và một nước Mỹ mệt mỏi năm 2014, Ukraine chỉ là một vấn đề xa xôi nên để cho các đồng minh châu Âu dính vào...”

Cấm vận, một phương thức từng hữu hiệu với các nền kinh tế khép kín, có thể chỉ đẩy Ukraine nghiêng về phía Nga.

Trong khi châu Âu thông qua cấm vận, Hoa Kỳ đã kiềm chế hơn và như các tiết lộ từ điện đàm ngoại giao của Mỹ, chính quyền Obama cũng không rõ ràng về chuyện ủng hộ ai trong phe đối lập.

Thái độ của người Mỹ là hoàn toàn dễ hiểu.

Rút kinh nghiệm từ chiến tranh cựu Bosnia và Kosovo, không phải cuộc can thiệp nào của Hoa Kỳ vào châu Âu gần đây cũng để lại ấn tượng tốt với tất cả.

Mặt khác, quan hệ với Moscow vẫn luôn có tầm chiến lược hơn vùng Đông Âu và dù muốn dính líu, các quốc gia bên ngoài cũng không thể thay đổi các di sản lịch sử có từ lâu của khu vực ngoại vi nước Nga.

Lịch sử còn tác động

Dù Ukraine đã độc lập được hơn 20 năm, các dấu ấn lịch sử vẫn còn sâu đậm trong tâm trí người dân và có ảnh hưởng đến suy nghĩ của phe đối lập vốn luôn e ngại về tác động của Moscow.

Nạn đói thời Stalin năm 1934 làm chết hàng triệu nông dân Ukraine

Nhắc lại lịch sử, ngay sau Cách mạng Bolshevik năm 1917, sự hình thành Cộng hòa Xô Viết Ukraine năm 1922 đóng vai trò quan trọng cho việc lập ra Liên Xô.

Nhưng vựa lúa mì Ukraine cũng là nơi xảy ra cuộc đấu tranh gay gắt giữa phái cộng sản và phe dân tộc chủ nghĩa Ukraine, dẫn đến các đợt trấn áp đẫm máu của Stalin với phú nông, địa chủ Ukraine.

Nạn đói thời cộng sản do chính sách tịch thu lúa mì và khoai tây làm hàng triệu người dân Ukraine thiệt mạng.

30 năm đàn áp liên tục của Stalin để làm chủ Ukraine để lại dấu ấn sâu đậm tới mức nhiều người ủng hộ phe đối lập tại Kiev nay vẫn tin rằng nếu thua cuộc ở Quảng trường Maidan, họ sẽ bị công an đến nhà lôi đi vào lúc nửa đêm như chuyện xảy ra trong thập niên 1930.

Có một sự hiểu lầm rằng dân tộc Ukraine chia làm hai khu vực ngôn ngữ tiếng Ukraine ở phía Tây và tiếng Nga ở phía Đông.

Trên thực tế, đa số người dân phía Đông chính là người Nga hoặc con cháu họ được Liên Xô đưa vào Cộng hòa Xô Viết Ukraine và tất nhiên họ không thể nào ủng hộ chủ nghĩa dân tộc Ukraine như những người dân Ukraine chính gốc ở phía Tây.

Nhiều người vẫn nghĩ chủ nghĩa cộng sản tan rã ở Nga vì chính biến tại Moscow năm 1991 và cuộc đấu đá Yeltsin-Gorbachev nhưng thực ra cuộc bỏ phiếu độc lập của Ukraine tháng 12 năm đó mới là yếu tố quyết định xóa sổ Liên Xô về mặt biên giới.

Hơn 90% người Ukraine khi đó đã bỏ phiếu chọn con đường độc lập khỏi Moscow.

Ngày nay, người dân phía Đông có nhiều cảm tình với Nga nhưng người phía Tây tiếp tục nghi ngờ chủ nghĩa Đại Nga và muốn đi về hướng khác.

Thời gian độc lập cũng quá ngắn, chưa đủ để gắn kết quốc gia và chỉ có thế hệ lãnh đạo gốc Liên Xô đầu tiên như Tổng thống Leonid Kravchuk còn khả năng dung hòa hai xu thế và nói chuyện được cả với châu Âu lẫn Moscow.

Sau Cách mạng Cam 2004, các nhân vật chính trị Ukraine đều mang đầu óc khá bè phái, chỉ dựa vào một nhóm ủng hộ cụ thể mà thiếu khả năng liên kết cả nước.

Chạm vào truyền thống

Những người nói tiếng Nga ở Ukraine tiếp tục tôn thờ Stalin

Khác biệt ngôn ngữ, văn hóa hai vùng Đông Tây đã bị đẩy lên cao khi ông Viktor Yanukovych lên làm tổng thống chủ yếu nhờ ủng hộ từ vùng người gốc Nga ở phía Đông.

Ông đã phạm một sai lầm nghiêm trọng khi nhấn mạnh xung khắc vùng miền qua động tác bác bỏ một hiệp định liên kết với EU và nhận các khoản trợ giúp từ Moscow khiến phe đối lập cáo buộc ông là phản quốc.

Với Moscow, Ukraine không chỉ là vùng đất lập quốc - người Nga tin rằng tổ tiên họ đến từ vùng Kiev - mà còn đóng vai trò hàng đầu trong dự án Phục hưng không gian Liên Xô cũ của ông Putin hiện nay.

Nhưng biến động tại Ukraine đặt câu hỏi về tương lai của kế hoạch mà Nga theo đuổi.

Với chính người Ukraine, có vẻ như trước mắt bất cứ một giải pháp chính trị nào cũng khó làm hài lòng các phe phái và dù có bầu cử mới, tình hình sẽ còn bất ổn.

Châu Âu đã có kinh nghiệm đau thương về xung khắc dân tộc vì lý do lịch sử.

Sau Chiến tranh Lạnh, giải pháp xóa nhòa các mâu thuẫn truyền thống là đưa tất cả các quốc gia và dân tộc vào dưới mái nhà chung châu Âu.

Quan chức cao cấp của EU sang Ukraine nhằm thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình

Nhưng với Ukraine, mức sống, trình độ kinh tế và khoảng cách xa khu vực trung tâm của châu Âu khiến lộ trình gia nhập EU nếu có cũng còn khá xa.

Trang web của Ủy hội châu Âu mới chỉ xác nhận Ukraine là “quốc gia đối tác ưu tiên” với mục tiêu hướng tới “liên kết kinh tế và chính trị” thân thiết hơn.

Trong khi đó, sự ủng hộ của Hoa Kỳ cũng còn rất chung chung và nước Nga thì sẽ mãi mãi ở bên cạnh, thậm chí ở cả bên trong Ukraine.

Câu hỏi làm sao thoát khỏi ràng buộc của lịch sử và địa lý khiến chuyện Ukraine tiếp tục đáng quan tâm.

Đây cũng là vấn đề chung tạo nhiều gợi mở cho không ít các quốc gia khác./

Đám đông chào đón bà Tymoshenko

BBC - thứ bảy, 22 tháng 2, 2014 

Cựu Thủ tướng Ukraine, bà Yulia Tymoshenko, được hàng ngàn ủng hộ viên phe đối lập chào đón tại Quảng trường Độc lập sau khi được trả tự do.

Bà bị đau lưng và đã ngồi trên xe lăn để phát biểu trước đám đông.

"Các bạn là những anh hùng, các bạn là những gì tốt đẹp nhất của Ukraine," bà nói với công chúng trước khi bật chảy nước mắt.

Bà phát biểu sau khi Tổng thống Viktor Yanukovych rời thủ đô Kiev và các dân biểu bỏ phiếu bãi nhiệm ông.

Nhưng bà Tymoshenko cảnh báo rằng những người biểu tình chớ nên nghĩ rằng công việc của họ đã hoàn tất.

"Cho tới khi các bạn làm xong công việc này, và cho tới khi chúng ta đi tới hết con đường, không ai được quyền rời đi," bà nói. "Bởi không ai có thể làm điều đó, không một nước nào, không một ai có thể làm được những gì các bạn đã làm. Chúng ta đã xóa bỏ được căn bệnh ung thư này, khối u này."

Tuy được nhiều người trong đám đông reo hò ủng hộ, nhưng bà không nhận được sự hậu thuẫn hoàn toàn của phe đối lập, phóng viên BBC David Stern tại Kiev nói.

Trước khi bà bị vào tù, mức độ ủng hộ bà trong dân chúng đã giảm mạnh và nhiều người Ukraine nói bà một phần phải chịu trách nhiệm về tình trạng hỗn loạn trong những năm hậu Cách mạng Cam, và coi bà là một thành viên trong giới tham nhũng cao cấp tại Ukraine.

'Ngày lịch sử'

Hàng chục người đã khó chịu bỏ đi khi bà xuất hiện trên sân khấu và hô to bà không đại diện cho họ, phóng viên BBC Tim Wilcox tường thuật từ Quảng trường Độc lập.

Bà Tymoshenko được trả tự do sau một kỳ biểu quyết của quốc hội hôm thứ Sáu, mở đường cho việc thả bà khỏi nhà tù.

Đầu hôm thứ Bảy, bà rời bệnh viện ở thành phố miền đông Kharkiv, nơi bà bị canh giữ, và bay tới Kiev.

Khi được trả tự do từ bệnh viện trại giam này, bà nói "Chế độ độc tài đã sụp đổ".

Bà Tymoshenko bị kết án bảy năm tù từ năm 2011 vì tội lạm dụng quyền lực và làm thâm hụt ngân sách trong vụ giải quyết tranh chấp khí đốt với Nga.

Quốc hội Ukraine cho bỏ phiếu bãi nhiệm Tổng thống Yanukovych và tổ chức bầu cử sớm vào ngày 25/5. Cuộc bỏ phiếu diễn ra chưa đầy một giờ sau khi ông Yanukovych tuyên bố không từ chức.

Tuy nhiên, phát ngôn viên của ông Viktor Yanukovych nói ông không chấp nhận quyết định trên.

Phóng viên của BBC ở Kiev gọi đây là 'một ngày lịch sử của Ukraine' với các diễn biến nhanh và đầy bất ngờ.

Trước đó ông Yanukovych gọi sự kiện ở Kiev là một cuộc đảo chính.

Trong một tuyên bố được phát trên kênh truyền hình ICTV của Ukraine được ghi hình từ trước, ông Yanukovych nói ông cần phải bảo vệ người dân và sẽ không quản công sức để kết thúc cảnh đẫm máu.

Tổng thống cũng tuyên bố sẽ không rời khỏi Ukraine và ông không từ chức do ông được dân bầu lên một cách hợp pháp.

Người biểu tình nay đã nắm kiểm soát phần lớn Kiev.

Kênh truyền hình của quốc hội cũng cho chiếu cảnh lãnh đạo của Berkut (đội đặc nhiệm cảnh sát của Bộ Nội vụ) và công an nói họ đứng về phía những người biểu tình.

'Ông ấy không ở đây'

Một nhóm người biểu tình diễu hành bằng chiếc xe tải của quân đội Ukraine

Cuộc biểu tình nổ ra từ cuối tháng 11/2013 khi ông Yanukovych từ chối thỏa thuận thương mại quan trọng với khối Liên hiệp châu Âu để chọn lấy quan hệ thân cận hơn với Nga.

Hôm thứ Năm 20/02, cảnh sát đã xả súng vào những người biểu tình đang chiếm cứ quảng trường Độc lập ở trung tâm Kiev. Bộ Y tế nói ít nhất 77 người thiệt mạng - gồm cả cảnh sát và người biểu tình - trong vụ đụng độ kể từ hôm thứ Ba.

Tới nay là ngày thứ hai các đám tang người biểu tình thiệt mạng được tổ chức ở quảng trường.

Phóng viên của chúng tôi nói không có dấu hiệu của lực lượng an ninh bên trong phủ Tổng thống, vốn vẫn được canh gác dày đặc, mặc dù một số nhân viên chính phủ vẫn tới làm việc.

Người biểu tình đang đứng bên ngoài tòa nhà và tỏ ra không tin lắm, ông nói thêm.

"Ông ta [Tổng thống] không có ở đây, không một quan chức nào của ông ta, hay có liên quan trực tiếp tới chính quyền có mặt ở đây," Ostap Kryvdyk, một lãnh đạo biểu tình nói.

Người biểu tình nói họ bảo vệ tòa nhà khỏi bị trộm cắp và phá hoại.

Các phóng viên nói cảnh sát có vẻ đã bỏ các trạm trên khắp thành phố, trong khi đám đông tụ tập ở quảng trường Độc lập - hay còn gọi là khu Maidan - ngày càng đông lên.

Các thỏa thuận chính trị được Tổng thống Yanukovych ký hôm thứ Sáu với các lãnh đạo đảng đối lập sau khi các ngoại trưởng khối châu Âu làm trung gian.

Người biểu tình đứng gác phủ Tổng thống đã bị cảnh sát bỏ mặc

'Thỏa hiệp có lợi'

Thỏa thuận vừa ký kết, được đăng tải trên trang web của Bộ Ngoại giao Đức, bao gồm các điều khoản sau:

• Hiến pháp năm 2004 sẽ được phục hồi trong 48 tiếng tới, và một chính phủ liên minh sẽ được thiết lập trong vòng 10 ngày.
• Việc sửa đổi hiến pháp nhằm cân bằng quyền lực giữa tổng thống, chính phủ và quốc hội sẽ bắt đầu ngay lập tức và phải được hoàn thành trước tháng Chín.
• Một cuộc bầu cử tổng thống sẽ được tiến hành trước tháng 12/2014, sau khi một hiến pháp mới được thông qua cùng các luật bầu cử mới.
• Một cuộc điều tra những vụ bạo lực gần đây sẽ được tiến hành dưới sự hợp tác giám sát của nhà chức trách, phe đối lập và Ủy hội châu Âu.
• Chính quyền sẽ không được phép ban hành trình trạng khẩn cấp, chính phủ và phe đối lập sẽ tránh sử dụng bạo lực.
• Cả hai bên sẽ phải nỗ lực hết sức để bình thường hóa đời sống ở các thành phố lẫn làng mạc bằng cách rút lực lượng khỏi những tòa nhà chính phủ cũng như công cộng, ngưng phong tỏa đường phố, công viên và các quảng trường.
• Vũ khí trái phép phải được giao nộp cho các cơ quan thuộc Bộ Nội vụ.

Tổng thống Vladimir Putin nói với ông Barack Obama trong một cuộc điện đàm hôm thứ Sáu rằng Nga muốn tham gia vào quá trình thực hiện, một phát ngôn viên chính phủ Hoa Kỳ nói.

Không lâu sau khi thỏa thuận được ký kết, Quốc hội Ukraine thông qua việc phục hồi Hiến pháp 2004, sẽ giảm bớt quyền hành của Tổng thống.

Chỉ có một trong số 387 nghị sỹ có mặt bầu phiếu chống, trong đó có khoảng hơn mười nghị sỹ từ đảng của ông Yanukovych.

Quốc hội cũng thông qua đạo luật ân xá cho những người biểu tình bị buộc tội liên quan tới bạo lực.

Các nghị sỹ bầu cho việc thay đổi luật có thể dẫn tới việc thả bà Yulia Tymoshenko, đối thủ của ông Yanukovych.

Bà Tymoshenko đã bị kết án bảy năm tù vào năm 2011 vì tội lạm quyền. Tuy nhiên những người ủng hộ bà nói đây đơn thuần là cách ông Yanukovych loại bỏ đối thủ chính trị của mình./

Ukraine có tổng thống lâm thời

Cập nhật: 13:09 GMT - chủ nhật, 23 tháng 2, 2014

• Facebook
• Twitter
• Google+
• chia sẻ
• Gửi cho bạn bè
• In trang này

Ông Oleksander Turchynov là cộng sự thân cận của cựu thủ tướng Tymoshenko

Quốc hội Ukraine vừa chỉ định Chủ tịch Quốc hội làm tổng thống lâm thời.

Các bài liên quan

• Lãnh đạo VN có thể thấy gì từ Ukraina?Nghe15:54
• Tymoshenko kêu gọi tiếp tục biểu tình
• VN học được gì từ biến cố ở Ukraine?Nghe12:41

Chủ đề liên quan

• Ukraine

Ông Oleksandr Turchynov lên nắm quyền sau khi Tổng thống Viktor Yanukovych bị bãi nhiệm hôm thứ Bảy.

Ông Turchynov nói với các dân biểu rằng họ có từ nay cho tới thứ Ba để hình thành một chính phủ thống nhất.

Quốc hội cũng đã biểu quyết tịch thu khu Bấm dinh thự xa hoa của ông Yanukovych ở gần Kiev, nơi những người biểu tình đã tràn vào hôm thứ Bảy.

Hiện người ta vẫn chưa biết ông Yanukovych, người gọi việc quốc hội ra quyết định bãi nhiệm ông là cuộc đảo chính, hiện đang ở đâu.

Hàng ngàn người ủng hộ phe đối lập hiện vẫn ở Quảng trường Độc lập, nơi bầu không khí được mô tả là yên tĩnh.

Cuối ngày hôm thứ Bảy, cựu thủ tướng Yulia Tymoshenko, người được thả khỏi nhà tù ở thành phố Kharkiv ở miền đông sau lần bỏ phiếu của quốc hội, đã thúc giục những người ủng hộ phe đối lập tại Quảng trường Độc lập là hãy tiếp tục biểu tình.

Việc trả tự do cho bà là một trong những điều kiện để ký thỏa thuận thương mại EU-Ukraine mà Tổng thống Yanukovych bác bỏ hổi năm ngoái, sự kiện châm ngòi cho các cuộc biểu tình, dẫn tới cuộc khủng hoảng hiện nay.

Bộ Y tế nói có 88 người, hầu hết là những người biểu tình, đến nay được xác định là đã thiệt mạng kể từ 18/2.

Mở bằng chương trình nghe nhìn khác

Ông Turchynov, một cộng sự gần gũi của bà Tymoshenko, nói việc hình thành một chính phủ thống nhất là "nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu".

"Chúng ta không có nhiều thời gian," một trong các lãnh đạo đối lập, đồng thời là cựu vô địch đấm bốc thế giới Vitaly Klitschko nói khi quốc hội bắt đầu thảo luận.

Nói với BBC, ông cũng nêu ý kiến là nên có bầu cử tổng thống như dự kiến, vào ngày 25/5.

"Tôi muốn xây dựng Ukraine thành một nước châu Âu hiện đại," ông nói. "Nếu tôi có thể làm được điều đó qua việc giữ vị trí tổng thống, thì tôi sẽ nỗ lực hết mình."

Trong một diễn biến khác, quốc hội đã biểu quyết bãi nhiệm Ngoại trưởng Leonid Kozhara, một đồng minh của ông Yanukovych.

Các dân biểu thuộc Đảng Vùng miền của ông Yanukovych nay có vẻ như đang bỏ rơi ông.

"Ukraine đã bị phản bội và nhân dân bị gài bẫy để chống lại nhau. Tất cả là do Yanukovych và đám tùy tùng của ông ta," các dân biểu thuộc đảng này nói trong một tuyên bố được hãng tin Interfax-Ukraine đăng tải.

Ông Yanukovych hiện đang khước từ việc chính thức từ chức. Ông được cho là đã có mặt tại Kharkiv sau khi rời Kiev tới đây từ đêm thứ Sáu.

Tin tức trên truyền thông dẫn lời các quan chức Ukraine nói ông đã bị cảnh sát biên phòng chặn lại khi tìm cách bay sang Nga bằng một máy bay riêng./